<<

>>

In die cene domini, 2/2    

Texte de base : Jacques de Voragine, Sermones aurei, Robert Clutius éd., Vienne-Cracovie, 1760

Mots-clés :
eucharistia |   transsubstantiatio |   Dei potestas |   sacerdotum potestas |   Dei creatio |   celum |   terra |   ultima cena |   affectus et intellectus |   Christi fletus / lacrime |   affectio |   bona opera |   penitentia |   memoria peccati |   contritio |   lacrime |   Christi due nature |   heretici |   fides |   amor Dei |   crudus / coctus |   uerbum et exemplum prelatorum  

Distinctions (7) Exempla (1) Figurae (19) Matière biblique (2) Pas d'interprétations des noms Liturgie et pratiques (1) Sources déclarées (6) Noms de personnes (18) Noms de lieux (1)

Plan : synthétique classique pas de plan V. interventions éditoriales (en rouge)

Thema

Et cena facta est cum diabolus iam misisset in cor ut traderet eum Iudas Simonis Iscariothe ; surgit a cena et ponit uestimenta sua (Ioan. 13, 2-4). Quando amici ab inuicem separantur, consueuerunt ad inuicem epulari. Sic etiam Christus, sciens quod debebat ab apostolis recedere, primo uoluit cum eis cenare. Unde dicit : Desiderio desideraui hoc Pascha manducare uobiscum antequam patiar (Luc. 22, 15). In hac cena autem Christus assumpsit personam amici, personam serui et personam episcopi. Primo quidem, assumpsit personam amici in hoc quod tam familiariter et amicabiliter cum eis comedere uoluit. In hac autem cena, comedit Christus agnum paschalem. Quomodo autem comedi debebat, determinatur ubi dicitur : Non comedetis ex eo crudum quid nec coctum aqua, sed tantum assum igni. Caput cum pedibus eius et intestinis uorabitis (Exod. 12, 9). Edent carnes nocte illa assas igni et azymos panes cum lactucis agrestibus (Ibidem. 12, 8). Primo igitur, non debet comedi ex eo crudum quid nec coctum aqua, sed assum tantum igni. Duo hic prohibentur, scilicet quod non comedatur crudus nec coctus aqua. Tertium precipitur, scilicet quod igne assetur. Caro enim cruda nullo igne est excocta Caro uero lixa, licet cocta, tamen non est adeo sapida. Caro uero assata et est igne cocta et est sapida. Illi igitur comedunt crudum qui habent cor crudum, id est non excoctum igne amoris. Illi comedunt lixum qui habent cor lixum, id est insipidum et non sapidum sapore deuotionis. Illi comedunt assum qui habent cor excoctum per amorem et sapidum per deuotionem. Iste igitur agnus fuit triplici igne assatus, et ideo non debet comedi crudus nec lixus, sed assatus. Fuit ergo assatus igne amoris, de quo igne dicitur : Ignem ueni mittere in terram (Luc. 12, 49) ; igne doloris : Attendite et uidete si est dolor sicut dolor meus (Thren. 1, 12) ; et igne passionis : Igne me examinasti, etc. (Psal. 16, 3). Secundo, debet comedi eius caput cum intestinis et pedibus. Caput istius agni est eius diuinitas : Caput Christi Deus est (I. Cor. 11, 3). Pes est caro ipsius, que est natura infirma in ipso. Intestina eius est anima eius. Ista omnia debemus uorare, id est per ueram fidem nobis incorporare. Fuerunt autem quidam heretici qui dixerunt ipsum non habuisse diuinitatem. Isti non comedebant caput, id est sibi per fidem non incorporabant caput, id est diuinitatem. Alii dixerunt ipsum non habuisse ueram carnem humanam, sed phantasticam de celo delatam. Isti pedes non comedebant, id est eius carnem per uiuam fidem sibi non incorporabant. Alii fuerunt qui dixerunt ipsum non habuisse animam rationalem, sed diuinitatem loco anime. Isti intestina non uorabant, id est eius animam per ueram fidem sibi non incorporabant. Nos igitur caput cum pedibus et intestinis uoremus, id est de eius diuinitate, carne et anima fideliter et catholice sentiamus. Tertio, debent comedi cum lactucis agrestibus, id est cum amaritudine de peccatis omnibus. Notandum autem quod quidam sunt qui sumunt istas lactucas integras, quidam contritas et quidam succum ipsarum. Amaritudo quidem ista tres habet gradus. Est enim quedam amaritudo superficialis, quedam precordialis et quedam mixta cum lacrimis. Sunt enim quidam qui habent de peccatis quemdam superficialem dolorem qui attritio dici potest. Isti sumunt istas lactucas integras, seu confectas. Talis attritio peccatorum non plene iustificat : Percussisti eos et non doluerunt ; attriuisti eos et renuerunt accipere disciplinam (Ier. 5, 3). Alii sunt qui omnia peccata sua in mortariolo memorie sue congerunt et pistillo laboris minutatim conterunt, et talis dolor contritio appellatur. Isti sumunt istas lactucas contritas et talis contritio uulnera peccatorum sanat : Sanabo contritionem eorum, diligam eos spontanee (Osee. 14, 5). Alii sunt maioris perfectionis, qui scilicet peccata non solum sic conterunt, sed etiam lachrymas emittunt. Isti sumunt agnum cum succo lactucarum, id est cum abundantia lachrymarum. Gregorius in Moralibus : Carnes cum lactucis agrestibus sunt edende ut, cum corpus Redemptoris nostri accipimus, nos pro peccatis nostris in fletibus affligamus, quatenus ipsa amaritudo penitentie abstergat a mentis stomacho peruerse humorem uite. Quarto, debet comedi cum panibus azymis, id est cum panibus non fermentatis. Secundum Gregorium, panes sine fermento comedit qui opera bona sine corruptione uane glorie facit ; uel, secundum eumdem, qui opera sine admixtione peccati exhibet, ne peruerse diripiat quod quasi recte dispensat. Quibus per increpationem Dominus dixit : Sacrificate de fermentato laudem (Amos. 4, 5). De fermento namque laudem immolat qui Deo sacrificium per rapinam parat. Uel ille sine fermento comedit qui se a mala societate custodit : Modicum fermentum totam massam corrumpit (I. Cor. 5, 6). Uel ille azymum sine fermento manducat qui mentis et corporis puritatem seruat : Epulemur non in fermento ueteri, id est in ueteri conuersatione, neque in fermento malitie et nequitie, sed in azymis sinceritatis et ueritatis (Ibidem 5, 8). Secundo, Christus assumpsit personam serui in eo quod pedes seruorum suorum lauit. Lauit autem corporales pedes et spirituales. Corporales autem lauit in exemplum et documentum. In exemplum quidem humilitatis. Deinde ipse dixit : Exemplum dedi uobis ut, quemadmodum ego feci uobis, ita et uos faciatis (Ioan. 13, 15). Istam autem tantam humilitatem Petrus horruit, dicens : Non lauabis mihi pedes in eternum. Cui respondit Iesus : Si non lauero te, non habebis partem mecum (Ibidem 13, 8). Tunc Petrus, timore et amore percussus, obtulit lauandos pedes, manus et caput, sed Christus eum corripuit, dicens et asserens quod non indigeret lotione capitis nec manuum, sed tantum pedum. Per caput intelligitur intentio, per manus operatio, per pedes uera affectio. Duo autem prima, scilicet operatio et intentio, in Petro munda erant, et ideo lotione manuum uel capitis non indigebat. Habebat enim intentionem in omnibus rectam et operationem mundam. Affectio autem in Petro et in ceteris sanctis sepe aliquo puluere terrene affectionis aspergitur, et ideo indigent ut lauentur. Augustinus : Ipsi humani affectus sine quibus in hac mortalitate non uiuitur, pedes sunt ; ubi humanis rebus afficimur, ut si dixerimus quoniam peccatum non fecimus, nosmetipsos seducimus et decipimus. Secundo, lauit pedes in documentum, ubi docuit et ostendit quod prelati debent lauare subditos. Tunc enim pedes lauant quando prelatus uerbo et exemplo subditorum affectus purgat et mundat. Sepe autem contingit quod pedes non lauantur, aut quando manus est inquinata, aut quando aqua est turbida et immunda, aut quando immunditia in pedibus est inueterata. His tribus de causis subditi pedes non lauantur. Primo, quando manus prelatorum, id est opera eorum, sunt immunda : Ab immundo quid mundabitur (Eccli. 34, 4) ? Gregorius Nazianzenus : Mundari prius oportet, et sic alios mundare ; sapientem fieri prius, et sic alios facere sapientes ; lumen effici, et ita alios illuminare ; accedere ad Deum, et sic alios ducere ad Deum ; sanctificari, et sic alios sanctificare ; manus habere rectas, et sic esse recti consilii et rectum dare consilium. Secundo, quando aqua est immunda. Aqua immunda est amor mundi de qua dicitur : Quid tibi uis in uia Egypti , ut bibas aquam turbidam (Ier. 2, 18) ? Talis enim aqua non lauat, sed inquinat. Augustinus : Quisquis es in mundo, ad te uenit qui fecit mundum, ut eripiat te de mundo. Quod si adhuc aliqua delectatione te retinet mundus, semper uis esse immundus. Si tamen aliqua necessitate retinet te mundus, habitat in te qui mundat immundos, et eris mundus. Tertio, quando ipsa macula pedum ex nimia frequentatione efficitur nimis tenax et inueterata. Unde dicitur : Qui baptizatur a mortuo, id est qui lauatur a mortali peccato, et iterum tangit eum, quid proficit lauatio illius ? Facta sunt eis posteriora deteriora prioribus (II Petr. 2, 20). Contigit enim eis illud ueri prouerbii : canis reuersus ad suum uomitum et sus lota in uolutabro luti (II. Petr. 2, 22). Secundo, lauit pedes spirituales aqua sui sanguinis, de qua lotione dicitur : Lauerunt stolas suas et dealbauerunt eas in sanguine agni (Apoc. 7, 14). Ex quo igitur sanguis Christi habet dealbare, uidetur quod habeat uirtutem lactis et non sanguinis. Lac enim sanguis est in uberibus decoctus. Sanguis Christi excoctus fuit in corpore suo et in corde nostro. In corpore suo, igne amoris : tam uehementer enim in suo corpore ebulliuit quod aperto latere suo cum impetu emanauit. In corde nostro, sunt duo ubera, scilicet intellectus et affectus. Debet autem excoqui in ubere intellectus per meditationem et in ubere affectus per deuotionem. Et sic sanguis Christi est excoctus in corpore suo per amorem, in corde nostro per meditationem ; et affectionem uertitur in albedinem ; et animas nostras dealbat et mundat : Lauit nos a peccatis nostris in sanguine suo (Ibidem. 1, 5). Ad lauandas animas, Christus se fecit spirituale lixiuium in quo pro aqua posuit sanguinem pretiosum : Hic est qui uenit per aquam et sanguinem, Iesus Christus (I. Ioan. 5, 6) ; pro cinere, amaritudinem penarum : Cinerem tamquam panem manducabam (Psal. 101, 10) ; pro igne calefaciente, amorem immensum : Cum dilexisset suos qui erant in mundo, in finem dilexit eos (Ioan. 13, 1). Sed, quoniam lixiuium erat nimis forte, tum propter nimiam cinerum amaritudinem, tum propter nimiam ebullitionem, ideo Christus illud lixiuium duplici aqua temperauit, scilicet aqua lachrymationis quam in cruce effudit et aqua regenerationis que de eius latere emanauit. Sic ergo ex tali lixiuio sic facto et composito ex aqua sanguinis, sic commixto ex cinere amaritudinis, sic calefacto ex igne amoris, sic temperato ex aqua lachrymationis et regenerationis, lauat pedes omnium, id est affectus omnium animarum. Tertio, accepit personam episcopi , quando scilicet panem et uinum in corpus suum transsubstantiauit et apostolis potestatem conficiendi et transsubstantiandi dedit, et ista est maior potestas quam umquam data fuerit alicui. Est quedam potestas Dei magna facere de aliquo aliquid, sicut quando fecit hominem de terra et Euam de homine. Est alia Dei potestas maior, scilicet facere de nihilo aliquid, sicut quando Dominus de nihilo fecit celum et terram. Est alia potestas Dei maxima, facere scilicet, ut ita dicamus, de creatura creatorem. Istam potestatem non dedit angelis, sed sacerdotibus solis, qui diuina uirtute panem et uinum in corpus et sanguinem Christi conuertunt. Unde Eusebius : Inuisibilis sacerdos uisibiles creaturas in corpus et sanguinem Christi uerbo suo secreta potestate commutat, illo scilicet uerbo quod dicit sacerdos, scilicet : Hoc est corpus meum (Matth. 26, 26). Non igitur debet aliquis attendere ad uisum suum, quia uisus putaret se uidere colorem panis, et tamen non est ibi panis ; nec ad gustum suum, quia putaret se sentire gustum panis, et tamen non est ibi panis ; nec ad tactum suum, quia putaret se tangere substantiam panis, et tamen non est ibi panis ; nec ad olfactum suum, quia putaret se sentire odorem panis et uini, et tamen non est ibi panis nec uinum ; sed debet attendere ad auditum suum quia, cum audit Hoc est corpus meum, ita est per omnia ut audiuit. Hoc signatum est in Isaac, quando benedixit Iacob. Fuit enim deceptus suus uisus, quia oculi eius caligauerunt et ipsum non cognouit. Fuit deceptus olfactus suus, quia credidit sentire odorem uestimentorum Esau, et erat odor uestimentorum que induerat Iacob. Fuit deceptus gustus eius, quia credebat se comedere de uenatione Esau, et comedebat de uenatione Iacob. Fuit deceptus tactus eius, quia putabat se tangere manus Esau, et tangebat manus Iacob. Sed tamen auditus quo uocem Iacob audiuit non fuit deceptus, immo dixit : Uox quidem uox Iacob est. Sic etiam in isto sacramento, omnes alii sensus preter auditum decipiuntur, et ideo omnes fideles, quando audiunt Hoc est corpus meum, ita esse firmiter et ueraciter credere debent.