Iacobus de Voragine,
Quadragesimale, sermo
49 (Schneyer : 243)">, Sigle de Schneyer : T21/S
| << | >> |
| Plan : synthétique classique pas de plan V. interventions éditoriales (en rouge) |
Distinctions (1) Liste des exempla :
Thema
Adducunt ad
Iesum
scribe et Pharisei mulierem in adulterio deprehensam (Ioan. 8, 3).
In euangelio ponuntur tres differentie personarum : Pharisei, Christus, et mulier. (Christi sermo, infamatio)
Isti scribe et Pharisei sepe uoluerunt Iesum capere in sermone, ut ipsum infamarent et contra eum populum prouocarent, sicut patet in isto Euangelio in quo quidem ponuntur tres differentie personarum, scilicet Pharisei, Christus et mulier in adulterio deprehensa.
I : In Phariseis fuerunt
In Phariseis quidem, duo fuerunt, scilicet subdolosa adulatio et fallax interrogatio.
I.A : subdolosa adulatio in hoc quod magistrum eum uocauerunt causa temptandi ; nullus enim in hoc mundi debet uelle laudari (adulatio, Sirenes)
Subdolosa adulatio fuit in hoc quod magistrum eum uocauerunt.
Chrysostomus : Magistrum eum uocauerunt, ut quasi honoratus, sui secretum cordis simpliciter eis aperiret : hec est enim hypocritarum prima potentia, simulata laudatio.
Istam autem laudem magisterii Christus recipiebat a discipulis :
Uos uocatis me
Magister et Domine
et bene dicitis : sum etenim (Ioan. 13, 13), quia sciebat quod eum sic uocabant causa honorandi.
Ab istis tamen recipere noluit, sciens quod eum sic appellabant causa tentandi.
Adulatores enim sunt scorpiones et apes.
Scorpio enim facie applaudit, sed cauda pungit.
Apes mel portant in ore, sed pungunt a posteriori parte.
Sic tales in facie laudant et in absentia uituperant.
Sunt enim sicut Syrenes, que sunt pisces marini qui habent faciem mulieris, sicut dicit Glossa super illud
Syrenes in delubris uoluptatis (Isai. 13, 22), que ita dulciter cantant quod nautas dormire faciunt, et sic naufragium patiuntur, sed sapientes naute aures claudunt et sic periculum euadunt.
Sic etiam contra tales adulatores, sapientes debent claudere aures et non eos audire.
Hieronymus : Nos ad patriam festinantes mortiferos Syrenum cantus debemus aure surda transire.
Nullus enim in hoc mundo debet uelle laudari respiciendo ad uitam suam presentem, futuram et preteritam.
Si enim respiciat ad uitam preteritam, inuenit se multa commisisse de quibus debet erubescere :
Quem ergo fructum tunc habuistis in illis in quibus nunc erubescitis (Rom. 6, 21) ?
Si respicit ad uitam presentem, inuenit se esse in loco exilii, de quo multum debet dolere :
Heu me, quia incolatus meus prolongatus est : ecce exilium ; habitaui cum habitantibus
Cedar
multum, etc. (Psal. 119, 5) : ecce periculum, qui habitant cum hominibus I.B : fallax interrogatio
Secundo, in Phariseis fuit fallax interrogatio, cum dicitur :
Magister, hec mulier modo deprehensa est in adulterio (Ioan. 8, 4).
Hoc autem dicebant ut eum possent accusare.
I : In Phariseis fuerunt
II : In Christo fuit ueritas doctrine, mansuetudo misericordie, et rectitudo iustitie. In responsione sua duo fuerunt
In Christo fuit ueritas doctrine, mansuetudo misericordie et rectitudo iustitie, iuxta illud :
Propter ueritatem et mansuetudinem, etc. (Psal. 44, 5).
Cogitauerunt igitur Pharisei et dixerunt intra se : Aut ipse dicet quod ista mulier debet lapidari, aut quod non debet, aut omnino tacebit.
Si ipse dixerit quod ista mulier debet lapidari, tunc eum deridebimus, quod non habet mansuetudinem misericordie quam ipse predicat, propter quod etiam a populo adamatur.
Si dixerit quod non debeat lapidari, sed dimitti, tunc dicemus quod non habet rectitudinem iustitie et accusabimus eum quod hostis est legis et contrarius Moysi et Deo actori legis, et ideo est potius cum adultera lapidandus.
Si autem tacebit omnino, tunc sibi imponemus quod non habet ueritatem doctrine, sed propter timorem humanum ipsam ueritatem predicare formidat.
Sed Christus sic respondit quod de nullo istorum reprehendi potuit, sicut infra dicetur.
In ipso autem fuerunt duo.
I.A : subdolosa adulatio in hoc quod magistrum eum uocauerunt causa temptandi ; nullus enim in hoc mundi debet uelle laudari (iudicis discretio, contritio, peccatorum nomina, sanctorum nomina, infernus, terra celestis)
II.A : primo matura discretio in eo quod digito scribebat in terram (iudicis discretio, contritio, peccatorum nomina, sanctorum nomina, infernus, terra celestis)
Primo, matura discretio, in eo quod digito scribebat in terram.
Per digitum intelligitur discretio.
Iudex ergo, quando audit accusantes, non debet dare sententiam statim, sed discutere et ea que audit debet in corde scribere, id est discrete inquirere et que agenda sunt uidere.
Unde dicit Glossa : Decet uos, auditis alienis malis, non temere iudicare, sed digito discretionis prius uos ipsos discutere, seu discurrere.
Ad hoc autem quod iudex discrete iudicet, debet seruare illud quod dicitur :
Numerauit, appendit et diuisit (Dan. 5, 26-28).
Debet enim culpas numeratim inquirere ; inquisitas, in statera sui iudicii ponderare ; ponderatas, diuisim punire.
Non enim debet culpas equaliter punire, sed diuisim, quia leues debent puniri leuiter, mediocres mediocriter et graues grauiter.
Quid autem Christus in terra scriberet ?
Ambrosius dicit quod scribebat in terra : Terra terram accusat.
Augustinus dicit quod scribebat illud quod postea uoce expressit :
Qui sine peccato est uestrum, primus in eam lapidem mittat, etc. (Ioan. 8, 7).
Glossa dicit quod scribebat eorum peccata, que illi legebant, et pre uerecundia exierunt.
Chrysostomus dicit quod scribebat in terram : Absorbe hos uiros abdicatos, id est aperte condemnatos.
Pharisei enim et ista mulier erant in duobus similes et in duobus dissimiles.
Similes erant in nature fragilitate et quantum ad hoc conuenit prima scriptura, scilicet terra terram accusat ; et in peccatorum multitudine et quantum ad hoc conuenit secunda scriptura, scilicet qui sine peccato est uestrum, primus in eam lapidem mittat, quasi dicat : Si ista est peccatrix, et uos similiter estis peccatores.
Dissimiles autem erant, quia peccata eorum coram Deo erant scripta.
Peccata autem istius mulieris per contritionem erant deleta, et ideo conuenit alia scriptura, que peccata eorum et non istius scribebat.
Illi etiam scripti erant in terra infernali ; hec autem propter penitentiam iam scripta erat in terra celesti ; et quantum ad hoc conuenit illa scriptura quam scripsit, terra, absorbe hos uiros abdicatos.
Nomina enim peccatorum scripta sunt in terra infernali :
Recedentes a te in terram scribentur, quia dereliquerunt uenam aquarum uiuentium Dominum (Ier. 17, 13).
Nomina autem sanctorum Deus in quattuor locis scripsit, scilicet in palatio suo, ut numquam possit reprobari :
Gaudete quia nomina uestra scripta sunt in celis (Luc. 10, 20) ; in libro suo, ut numquam possit falsificari :
In libro tuo omnes scribentur (Psal. 138, 16) ; in manibus suis, ut numquam possint obliuioni tradi :
In manibus meis descripsi te, etc. (Isai. 49, 16) ; in corde suo, ut numquam possint non amari :
Epistola estis Christi, scripta non atramento, sed spiritu Dei uiui.
I.B : fallax interrogatio (iustitia)
II.B : Secundo iusta definitio. (iustitia)
Secundo, in Christo fuit iusta definitio, cum ait :
Qui sine peccato est uestrum, primus in illam lapidem mittat.
In hoc, Christus seruauit rectitudinem sue iustitie, unde dicit Glossa : Si lex iubet puniri reos, non tamen similiter puniendos.
Ecce plena iustitia, ut mala iustus puniat.
Illi ergo uel ream dimittant, uel cum ea penam subeant.
Seruauit etiam mansuetudinem misericordie sue, cum dixit :
Nemo te condemnauit, mulier ?
Nec ego te condemnabo (Ioan. 8, 10-11).
Seruauit etiam ueritatem doctrine de qua dicitur :
Misericordiam uolo et non sacrificium (Matth. 9, 13).
II : In Christo fuit ueritas doctrine, mansuetudo misericordie, et rectitudo iustitie. In responsione sua duo fuerunt
III : In muliere fuerunt
In muliere autem duo fuerunt.
II.A : primo matura discretio in eo quod digito scribebat in terram (mulier adultera, uxoris fornicatio)
III.A : a thori maritalis uiolatio. Tres cause quare debeat lapidari uxor que fornicatur magis quam uir. (mulier adultera, uxoris fornicatio)
Primo, tori maritalis uiolatio.
Ideo adultera nuncupatur et ideo lapidanda erat.
Quare autem debeat lapidari uxor que fornicatur magis quam uir, tres cause ponuntur.
Primo, quia contra legem Dei fecit ; secundo, quia fidem suam non seruauit ; tertio, quia uiro suo heredes extraneos acquisiuit ; unde dicitur ibidem sic :
Mulier omnis relinquens uirum suum et statuens hereditatem ex alieno matrimonio (Eccli. 23, 32).
Primo etiam, in lege Altissimi incredibilis fuit ; secundo, uirum suum dereliquit ; tertio, in adulterio fornicata est et ex alieno uiro filios sibi statuit.
Augustinus autem in Enchiridione aliter respondit et dicit quod mulier habet quattuor retrahentia a peccato fornicationis et uir tantum unum.
Et ideo maiori pene est obnoxia que habet plura retrahentia.
Primum est diligens custodia uiri.
Uiri enim custodiunt uxores, et non uxores uiros :
Si non ambulauerit mulier ad manum tuam, confundet te in conspectu inimicorum.
Secundum est uerecundia et confusio mundi, quia maior est confusio mulieri, quando fornicatur, quam uiro si fornicatus fuerit :
Putredo in ossibus eius, que confusione res dignas gerit (Prou. 12, 4).
Tertium est terror legum.
Lex enim diuina et humana iubet puniendam mulierem fornicariam et non uirum fornicarium.
Unde II.B : Secundo iusta definitio. (satisfactio)
III.B : Dei magna desiratio contritionis gratia. Sed tria exempla necessariam satisfactionem ostendunt (satisfactio)
Secundo, in muliere fuit Dei magna miseratio, quod nullam sibi penitentiam iniunxit, sed tantum ei dixit :
Uade et amplius noli peccare (Ioan. 8, 11).
Uidit enim ipsam habere contritionem tantam que ad satisfactionem sufficiebat.
Aliter enim, non sufficit quod quis peccata dimittat, nisi satisfaciat : sicut ostendit Gregorius in Regula Pastorali per tria exempla.
III.B.1 : quando quis litteris uel instrumentis falsum scripserit (falsa scripta)
Primum exemplum est quia, si quis litteris uel instrumentis falsum scripserit, non sufficit quod ulterius non scribat, nisi etiam quod male scriptum est deleat ; peccata autem nostra coram Deo scripta sunt :
Peccatum
Iude
scriptum est stylo ferreo in ungue adamantino (Ier. 17, 1).
Non igitur sufficit ut quis amplius non peccet nisi quod male fecerit per contritionem et lachrymas lauet.
Talis enim scriptura non potest melius lauari quam per aquam lachrymarum :
Lauabo per singulas noctes lectum meum, etc. (Psal. 6, 7).
III.B.2 : quando quis alicubi blasphemias dixerit (blasphemia)
Secundum exemplum est quod, si quis alicubi blasphemias dixerit, non sufficit quod ulterius non dicat, nisi de his que male dixit satisfaciat.
Quando igitur quis peccat, tunc Deum blasphemat :
Nomen Dei per uos blasphematur (Rom. 2, 24).
Non ergo sufficit ut ab his peccator blasphemiis abstineat, nisi de his que fecerit coram Deo se reprehendat et penitentiam agat :
Idcirco ipse me reprehendo et ago penitentiam in fauilla et cinere (Iob. 42, 6).
III.B.3 : quando quis debitor est (debitor, Pater noster)
Tertium exemplum est quia debitor non absoluitur a debitis que contraxit, pro eo quod alia non multiplicat, nisi ea que contraxerit persoluat.
Quando autem peccamus, Dei debitores sumus.
Ab his ergo peccatorum debitis absoluti non sumus pro eo quod alia peccata non multiplicabimus, nisi de his que contraximus Deo digne satisfaciamus.
Ab istis debitis quotidie absolui petimus, cum in oratione dominica dicimus :
Et dimitte nobis debita nostra sicut et nos dimittimus debitoribus nostris (Matth. 6, 12).