Iacobus de Voragine, Quadragesimale, sermo 27 (Schneyer : 222)">, Sigle de Schneyer : T20/3
<< >>

Feria III secunde hebdomade quadragesime, 1/2    

Texte de base : Jacques de Voragine, Sermones aurei, Robert Clutius éd., Vienne-Cracovie, 1760

Mots-clés :
prelati |   subditi |   regula uite |   prelatus |   subditi |   audire |   officium docendi |   penitentia |   penitentie nimis fortes |   allegatio |   misericordia Dei |   uana gloria |   auis |   colores |   grauitas corporis |   anime sanctorum |   humilitas |   sancti in uita |   uirtus |   psychomachia |   appetitus celestium |   albus |   niger |   color |   decalogus |   honorare parentes  
Lister Distinctions (2) Lister Exempla (5) Lister Figurae (28) Pas de matière biblique
Pas d'interprétations des noms Pas de liturgie / pratique Lister Sources déclarées (9) Lister Noms de personnes (5)
Lister Noms de lieux (1)
Plan :
synthétique
classique
pas de plan
V. interventions éditoriales (en rouge)

Liste des figurae :
  • prelatus immundus = lutum cum aurum
  • uerba Dei = aurum
  • prelatus superbus = herba cum flore amenum
  • superbus = herba
  • mane = iuuentus
  • mane = sanitas
  • mane = uita
  • uesper = mors
  • uesper = senectus
  • uesper = infirmitas
  • uerba Dei = flos
  • prelatus auarus = spina cum lilia
  • diuitie = spine
  • uerba Dei = lilium
  • homines serpentini
  • pondus penitentie
  • Deus = paterfamilias
  • sacerdos = dispensator
  • uana gloria = uermis
  • uana gloria = tinea
  • uana gloria = eruca
  • prelatus = oculus
  • subditus = auris
  • Ecclesia = corpus
  • filii Dei = filii aquile
  • filii diaboli = pulli coruorum
  • filii Dei = filii ciconie
  • filii diaboli = filii uipere

  • Thema (prelati, subditi, regula uite)
    Super cathedram Moysi sederunt scribe et pharisei ; omnia ergo quecumque dixerint uobis seruate et facite (Matth. 23, 2-3).
    In presenti uita Dominus uoluit quosdam oprelatos et quosdam subditos, et utrisque tres regulas dedit :
    In presenti uita Dominus esse uoluit quosdam prelatos et quosdam subditos, et utrisque certas regulas dedit.
    I : Prelatis (prelatus)
    Prelatis namque dedit tres regulas. Prima est ut subditos uerbis et exemplis instruant. Secunda est quod sibi fortia et subditis leuiora imponant. Tertia est quod de potestate sibi collata non glorientur nec superbiant. Contra primam regulam faciunt uerbosi ; contra secundam, superstitiosi ; contra tertiam, ambitiosi prelati.
    I.A : ut subditos uerbis et exemplis instruant; sed si sunt uerbosi (bona multa dicunt, sed nulla bona faciunt), subditi non deberent despicere uerba propter opera
    Est igitur prima regula prelatorum ut subditos uerbis et exemplis instruant, sed contra hanc regulam faciunt prelati uerbosi qui bona multa dicunt, sed nulla bona faciunt, quos Dominus reprehendit, dicens : Super cathedram Moysi , etc. Omnia ergo quecumque, etc. Sequitur : Secundum opera eorum nolite facere (Ibidem) : dicunt enim et non faciunt. Monet igitur subditos ut, quando sunt aliqui prelati qui habent bona uerba, sed mala opera, non despiciant uerba propter opera, sed relinquant uitam et accipiant doctrinam. Et illud dicit Chrysostomus super Mattheum triplici exemplo, dicens : Ecce uilis terra pretiosum aurum ducit. Numquid propter uilem terram pretiosum aurum contemnitur ? Aurum eligitur et terra relinquitur. Sic et uos, doctrinam accipite et mores relinquite. Secundum exemplum ponit, dicens : Apibus herbe non sunt necessarie, sed flores colligunt et herbas relinquunt. Sic et uos, flores doctrine colligite et conuersationem relinquite. Potest addi tertium exemplum quia spine lilia producunt et tamen homo lilia odorat et spinas uitat. Sic etiam, quilibet debet uitare uitam spinosam prelati et accipere Dei doctrinam odoriferam.
    I.A.1 : prelati immundi
    Primum exemplum pertinet ad FIGURAFIGURA
    prelatus immundus = lutum cum aurum
    prelatum immundum, qui est sicut lutum habens aurum. Est enim lutum propter immundam uitam, et ideo de plateis celestis Hierusalem expurgabitur et in cloacam infernalem proiicietur. Ut lutum platearum delebo eos (Psal. 17, 43). In isto luto aurum inuenitur quando doctrina sana ab eo profertur. FIGURAFIGURA
    uerba Dei = aurum
    Uerba enim Dei dicuntur aurum, quia, sicut aurum est incorruptibile, sic uerba Dei conseruant hominem a putrefactione peccati. In corde meo abscondi eloquia tua, ut non peccem tibi (Psal. 118).
    I.A.2 : prelati superbi
    Secundum exemplum pertinet ad FIGURAFIGURA
    prelatus superbus = herba cum flore amenum
    prelatum superbum. Est enim sicut herba habens florem amenum. FIGURAFIGURA
    superbus = herba
    Sicut enim herba uiret et cito arescit, sic superbus cito extollitur et subito deiicitur. Mane sicut herba transeat, mane floreat et transeat ; uespere decidat, induret et arescat (Psal. 89, 6). FIGURAFIGURA
    mane = iuuentus
    FIGURAFIGURA
    mane = sanitas
    FIGURAFIGURA
    mane = uita
    Per mane intelligitur iuuentus, siue sanitas, siue uita. FIGURAFIGURA
    uesper = mors
    FIGURAFIGURA
    uesper = senectus
    FIGURAFIGURA
    uesper = infirmitas
    Per uespere, e conuerso, intelligi potest senectus, uel infirmitas, siue mors. Et huic triplici statui respondent tria uerba que sequuntur, scilicet decidat, induret et arescat. Est ergo sensus quod superbus uiget in mane sanitatis, sed decidit in lutum in uespere infirmitatis. Floret in mane iuuentutis, sed induratur in uespere senectutis. Uiret in mane presentis uite, sed arescit in uespere mortis. Ista herba florem producit quando prelatus superbus uerba Dei proponit ; et FIGURAFIGURA
    uerba Dei = flos
    dicuntur uerba Dei flos, quia, sicut flos producit fructum, sic uerba Dei faciunt hominem generare opus suum bonum : Uoluntarie enim genuit nos uerbo ueritatis (Iac. 1, 18).
    I.A.3 : prelati auari
    Tertium exemplum pertinet ad FIGURAFIGURA
    prelatus auarus = spina cum lilia
    prelatum auarum, quia est sicut spina habens lilia. FIGURAFIGURA
    diuitie = spine
    Diuitie enim spine uocantur, sicut habetur : Quod autem in spinas cecidit hi sunt qui audierunt, et a sollicitudinibus et diuitiis et uoluptatibus uite euntes suffocantur (Luc. 8, 14). Tunc autem ista spina producit lilium quando prelatus auarus profert Dei uerbum. Et FIGURAFIGURA
    uerba Dei = lilium
    dicitur uerbum Dei lilium, quia, sicut ad odorem lilii serpentes fugiunt et homines attrahuntur, sic FIGURAFIGURA
    homines serpentini
    homines serpentini uerbum Dei fastidiunt : Omnem escam abominata est anima eorum (Psal. 106, 18). Boni autem dulciter appetunt : Quam dulcia faucibus meis eloquia tua (Psal. 118) !
    I.B : quod sibi fortia et subditis leuiora imponant; sed aliqui sunt superstitiosi, penitentias nimis graues imponunt, quod non debet fieri (penitentia, penitentie nimis fortes, allegatio, misericordia Dei)
    Secunda regula prelatorum est ut sibi fortia et subditis leuiora imponant. Contra istam regulam faciunt prelati superstitiosi, quos Dominus reprehendit, dicens : Alligant onera grauia et importabilia et imponunt in humeros hominum, digito autem suo nolunt ea mouere (Matth. 23, 4). Et istud est contra sacerdotes qui penitentias nimis graues imponunt, quod tamen non debet fieri tribus de causis, secundum Chrysostomum.
    I.B.1 : propter maius periculum
    Prima est propter maius periculum, quia sepe talis homo penitentiam sibi datam proiicit et tamquam desperatus ad peccata redit. Et ponit exemplum, dicens : Si enim pondus super humeros adolescentis posueris quod non possit portare, necesse habet ut aut pondus reiiciat, aut sub pondere confringatur ; sic homini cui FIGURAFIGURA
    pondus penitentie
    graue pondus penitentie ponis, necesse est ut aut penitentiam deiiciat, aut suscipiens dum ferre non potest scandalizetur et amplius peccet.
    I.B.2 : propter uitandum Dei iudicium
    Secunda ratio est propter uitandum Dei iudicium, unde subditur : Denique fiet ramus, modicam penitentiam imponentes. Nonne melius est propter misericordiam dare rationem quam propter crudelitatem ? Iudicium sine misericordia illi qui non fecit misericordiam (Iac. 2, 13). Talis poterit dicere Deo : Domine, sicut feci aliis, facias mihi : aliis fui misericors et tu esto mihi misericors. Istam allegationem facit propheta, dicens : Non abscondi misericordiam tuam et ueritatem tuam a concilio multo. Domine, ne longe facias miserationes tuas a me (Psal. 39, 11-12), ac si dicat : Sicut aliis misericordiam meam non abscondi, sic et tuam a me non abscondes.
    I.B.3 : propter liberalem Dominum
    Tertia ratio est propter liberalem Dominum. Chrysostomus : FIGURAFIGURA
    Deus = paterfamilias
    FIGURAFIGURA
    sacerdos = dispensator
    ubi paterfamilias largus est, dispensator non debet esse tenax. Si Deus est benignus, ut quid sacerdos eius austerus ? Deus quidem adeo largus est quod peccatum dimittit aliquando tribus syllabis, sicut patet quando Dauid dixit : Peccaui (II. Reg. 12, 13) ; aliquando cum paucis lachrymis, sicut patet in Petro qui, egressus foras, fleuit amare ; aliquando cum solo proposito cordis, iuxta illud prophete : Dixi, id est firmiter deliberaui : confitebor aduersus me iniustitiam meam Domino et tu remisisti impietatem peccati mei (Psal. 31, 6).
    I.C : quod de potestate sibi collata non glorientur nec superbiant; sed aliqui sunt ambitiosi. Uana gloria difficile uinci potest duplici de causa (uana gloria)
    Tertia regula prelatorum est quod de sua potestate non superbiant. Contra quam regulam faciunt prelati ambitiosi, quos Dominus reprehendit cum dixit : Omnia uero opera sua faciunt ut uideantur ab hominibus ; dilatant enim phylacteria sua, etc. (Matth. 23, 5). Illud uitium uane glorie fere prelatis est commune et difficile potest uinci duplici de causa, sicut dicit Chrysostomus.
    I.C.1 : uana gloria non habet aliquod bonum per quod superetur (uirtus, psychomachia)
    Prima causa est quia omnia uitia habent bona contraria per que uincuntur, sicut fornicatio uincitur per castitatem, superbia per humilitatem, iracundia per mansuetudinem. Sola autem uana gloria non habet aliquod bonum per quod superetur.
    I.C.2 : ex aliquo bono opere nascitur uana gloria, que ipsum opus inficit
    Secunda causa est quam ibidem Chrysostomus assignat, quia ex omni re nascitur quod eam exterminet : FIGURAFIGURA
    uana gloria = uermis
    FIGURAFIGURA
    uana gloria = tinea
    FIGURAFIGURA
    uana gloria = eruca
    sicut ex ligno nascitur uermis qui ipsum corrodit, ex uestimento nascitur tinea que ipsum exterminat, ex oleribus nascitur aeruca que olera corrumpit, sic ex aliquo bono opere nascitur uana gloria que ipsum opus inficit. Et, quoniam uana gloria de bono opere nascitur, ideo non exstinguitur per bonum, sed magis nutritur. Postea subdit Chrysostomus : nullum ergo remedium potest esse contra uanam gloriam, nisi oratio sola ; et adhuc ipsa uanitatem habebit, nisi caute effusa fuerit.
    I : Prelatis (subditi, audire, officium docendi)
    II : Subditis (subditi, audire, officium docendi)
    Secundo, Christus ponit in Euangelio regulas subditorum, que sunt tres.
    I.A : ut subditos uerbis et exemplis instruant; sed si sunt uerbosi (bona multa dicunt, sed nulla bona faciunt), subditi non deberent despicere uerba propter opera
    II.A : ut sibi non assumant officium docendi
    Prima est ut sibi non assumant officium docendi, unde ait : Uos autem nolite uocari rabbi, etc. (Matth. 23, 8). Officium enim subditorum non est docere, sed audire. Sicut enim in corpore aliud est officium oculi, aliud auris et aliud ceterorum membrorum, sic Ecclesia aliud habet officium ad prelatos, aliud ad subditos. FIGURAFIGURA
    prelatus = oculus
    Prelatus enim ad instar oculi habet illuminare, FIGURAFIGURA
    subditus = auris
    subditus uero ad instar auris habet audire. FIGURAFIGURA
    Ecclesia = corpus
    Sicut ergo confusio esset in corpore si omnia membra essent oculi, sic confusio esset in Ecclesia si omnes fideles uellent docere. Si dixerit auris : Quoniam non sum oculus, non sum de corpore , non ideo non est de corpore. Si totum corpus oculus, ubi auditus ? Si totum auditus, ubi odoratus (I. Cor. 12, 16-17)?
    I.B : quod sibi fortia et subditis leuiora imponant; sed aliqui sunt superstitiosi, penitentias nimis graues imponunt, quod non debet fieri (auis, colores)
    II.B : ut non appetant esse filii terreni, sed filii Dei; sunt tria signa per que cognoscuntur filii Dei (auis, colores)
    Secunda regula subditorum est ut non appetant esse filii terreni, sed filii Dei, et ideo subdit : Patrem nolite uocare uobis super terram ; unus enim est pater uester qui in celis est. Sunt enim tria signa per que cognoscuntur filii Dei et filii terreni.
    I.B.1 : propter maius periculum (appetitus celestium)
    II.B.1 : respiciunt ad celum (appetitus celestium)
    Primum est quia FIGURAFIGURA
    filii Dei = filii aquile
    filii Dei respiciunt ad celum, celestia desiderando, dicentes : Pater noster qui es in celis (Matth. 6, 9) ; filii autem mundi respiciunt ad terram, terrena desiderando : Ipsi de mundo sunt, et ideo de mundo loquuntur et mundus eos audit (I Ioan. 4, 5). Isto modo probat aquila pullos suos : nam illos quos uidet respicere ad celos tamquam proprios nutrit ; illos autem quos uidet ad terram respicere tamquam degeneres abiicit.
    I.B.2 : propter uitandum Dei iudicium (albus, niger, color)
    II.B.2 : sunt albi per puritatem (albus, niger, color)
    Secundum signum est quia FIGURAFIGURA
    filii diaboli = pulli coruorum
    filii Dei sunt albi per puritatem ; filii autem terreni nigri sunt per impuritatem. Dicit enim Glossa super illud : Pullis coruorum inuocantibus eum (Psal. 146, 9), quod pulli coruorum, quamdiu habent pennas albas, pascuntur a Deo, sed, postquam incipiunt nigrescere, pascuntur a coruis. Per quod datur intelligi quod Deus pascit illos tamquam filios qui sunt albi per munditiam, diabolus autem pascit illos qui sunt nigri per malitiam.
    I.B.3 : propter liberalem Dominum (decalogus, honorare parentes)
    II.B.3 : parentes suos honorant (decalogus, honorare parentes)
    Tertium signum est quia FIGURAFIGURA
    filii Dei = filii ciconie
    filii Dei parentes suos honorant et nutriunt, filii autem terreni e conuerso eos despiciunt. Legitur quod ciconie parentes suos, cum senuerint, in nido collocant et usque ad mortem eos ibi nutriunt, filii autem uiperarum uentrem matris lacerant et occidunt. Illi ergo sunt filii Dei qui parentes honorant et fouent : Qui timet Dominum honorat parentes (Eccli. 3, 8). FIGURAFIGURA
    filii diaboli = filii uipere
    Illi autem qui eos despiciunt non sunt filii Dei, sed uipere et ideo maledicti : est maledictus a Deo, qui exasperat matrem (Eccli. 3, 18).
    I.C : quod de potestate sibi collata non glorientur nec superbiant; sed aliqui sunt ambitiosi. Uana gloria difficile uinci potest duplici de causa (grauitas corporis, anime sanctorum, humilitas, sancti in uita)
    II.C : quod non debent exaltari, sed humiliari (grauitas corporis, anime sanctorum, humilitas, sancti in uita)
    Tertia regula subditorum est quod non debent exaltari, sed humiliari, imo subditur : Qui autem se exaltauerit humiliabitur, etc. (Matth. 23, 12). Sunt enim quedam leuia et quedam grauia et quedam media. Nam leuium est sursum eleuari et grauium est deiici deorsum ; nam mediorum est nec omnino eleuari nec totaliter deici Humilitas enim facit cor leue et ideo ipsum eleuat usque ad celum : Oratio humiliantis se nubes penetrat (Eccli. 35, 21). Superbia uero facit cor graue et ideo ipsum in profondum deiicit : Deiecisti eos dum alleuarentur (Psal. 72, 18). Anima uero, dum est corpori adiuncta, licet de se habeat leuitatem, tamen a corpore habet grauitatem, iuxta illud : Corpus quod corrumpitur aggrauat animam (Sap. 9, 15) : et ideo anime sanctorum, quamdiu sunt in hac uita, nec omnino eleuantur propter corporis grauitatem, nec omnino in terra commorantur, cum habeant celestium desideriorum auiditatem, sed in medio commorantur, modo ascendentes per contemplationem in celum, modo descendentes ad terram per necessariorum prouisionem. Unde dicitur : Eleuauit me spiritus inter terram et celum (Ezech. 8, 3). Non dicit propheta : Posuit me in terram , quia ibi sunt auari, nec dixit : Eleuauit me in celum , quia ibi sunt beati , sed dixit : Eleuauit me inter celum et terram, quia ibi sunt sancti, prout sunt in hac uita corruptibili positi.