Eudes de Châteauroux, « dossier franciscain », sermo 15 (Schneyer : 967)">
<<

Sermon pour la fête de ste Claire    

Texte de base : Pise, Bibl. Cateriniana, 21, f. 32ra-33vaRome, A.G.O.P, XIV, 35, f. 249rb-249vb
Texte établi par Emmanuelle Choiseau

Mots-clés :
Franciscus peccator |   Franciscus institutor ordinis Fratribus Minorum et ordinis Dominarum |   Francisci paupertas  
Pas de distinctions Lister Exempla (1) Lister Figurae (8) Lister Matière biblique (6)
Lister Interprétation des noms (2) Pas de liturgie / pratique Lister Sources déclarées (1) Lister Noms de personnes (34)
Pas de noms de lieux
Plan :
synthétique
classique
pas de plan
V. interventions éditoriales (en rouge)
In Psalmo : Qui habitare facit sterilem in domo matrem filiorum letantem. Uerba sic debent ordinari : « Qui facit sterilem matrem filiorum letantem habitare in domo ». In hiis uerbis primo ostenditur a quo habuit originem religio quam beata Clara deuotissime obseruauit, cum dicit : qui facit ; modus ordinis ostenditur ibi : habitare in domo ; meritum beate [32rb] Clare ibi : sterilem ; fecunditas ordinis et sororum strenuitas ibi : matrem filiorum, et quod tam beata Clara quam imitatrices eius iugum ordinis hylariter portauerunt, ibi : letantem. Dicit itaque : Qui habitare facit sterilem, qui refertur ad antecedens. Dicit enim ante hec uerba : Quis sicut Dominus Deus noster qui in altis habitat et humilia respicit in celo et in terra ? Suscitans a terra inopem et de stercore erigens pauperem, ut collocet eum cum principibus, cum principibus populi sui , et subiungit : Qui habitare facit sterilem, et cetera. Deus scilicet, qui omnia predicta facit, facit et hoc quod dicitur in hoc uersiculo, qui scilicet suscitauit a terra, id est a cupiditate terrenorum, inopem, id est beatum Franciscum, qui cupiditate terrenorum oppressus et suffocatus erat, et interratus usque ad os et usque ad oculos, et usque etiam ad aures, ut non loqueretur nisi de terrenis - de terra enim usitauit eloquium suum ; existens de terra, de terra loquebatur, nichil audire uolebat nisi de terrenis, oculos suos statuerat declinare in terram. Hunc sic suffocatum a terra et obrutum et sepultum, Deus suscitauit de cupiditate terrenorum, infundendo ei gratiam uiuendi spiritualiter, et ut diligeret et eligeret extremam inopiam. Et sic fecit eum inopem, ut uere posset dicere : Inops et pauper sum ego. Hunc eundem existentem pauperem, quia parum habebat boni in pera cordis sui, erexit de stercore, id est de inmunditia peccatorum. Nutritus enim fuerat in croceis, id est in cibis delicatis confectis croco, et ideo amplexus fuerat stercora , id est inmunditiam luxurie que in uino est et in cibis lautis et delicatis ut in origine et in causa, et ideo Apostolus dicit : Nolite inebriari uino in quo est luxuria ; [32va] et Ieromus : « Uenter mero estuens cito despumat in libidinem » ; Prouerbiis XXIII° : Ingreditur blande sed in nouissimo mordebit ut coluber et sicut regulus uenena diffundet. Hoc dicit de uino et subiungit : Oculi tui uidebunt extraneas et cor tuum loquetur peruersa. Exemplum de Noe et Loth. Hunc pauperem ab omni bono, id est Franciscum, erexit de stercore, id est de inmunditia luxurie in qua lubricauerant pedes eius , et collocauit eum cum principibus, cum principibus populi sui, id est, fecit ut esset de numero iudicantium qui sedebunt super tronos in die iudicii, secundum quod dicitur Iob XXXVI° , sexto : Iudicium pauperibus tribuit. Et hoc est quod ipse respondit, Mt. XIX°, beato Petro querenti : Ecce nos reliquimus omnia et sequuti sumus te, quid ergo erit nobis ? Amen dico uobis, uos qui reliquistis omnia, et cetera. Duodecim etiam Patriarche principes fuerunt, id est prima capita tribuum et populorum qui ab eis traxerunt originem eternalem ; sic Benedictus, Augustinus, Antonius, Pachomius principes sunt, id est prima capita religiosorum, quorum regulas instituerunt, et per hec eos spiritualiter genuerunt. Cum istis principibus collocauit Dominus beatum Franciscum, dando ei gratiam et speciale donum instituendi ordinem fratrum Minorum et ordinem Dominarum. Sed quia Dominus opera nostra omnia bona operatur in nobis , Dominus ideo non dicit hic : Franciscus habitare facit sterilem in domo, id est beatam Claram, id est instituit ordinem beate Clare et Dominarum ; sed dicit propheta quod ille hoc facit, qui est excelsus Dominus super omnes et super celos gloria eius , et qui facit ea que secuntur. Et concludit : qui facit sterilem etc. Et nota quod non dicit : qui fecit, sed dicit : qui facit, [32vb] ad innuendum quod illud quod Deus fecit temporibus beati Francisci et beate Clare cotidie operatur in successoribus eorum, et ideo dicit: Qui facit sterilem matrem filiorum, id est beatam Claram, ut esset mater tante multitudinis dominarum. Sed nonne ipsa uirgo fuit et uirgo permansit utique ? Quare ergo non appellat eam uirginem, quod dignius est ? Hoc facit ut ostendantur merita beate Clare quibus meruit a Deo fecondari. Sara merito obedientie fecundata fuit, Ia Petri III° : Sara obediebat Abrahe dominum eum uocans ; Rebecca merito orationis Ysaac, Gen. XXV°, sic beata Clara, quod pro ea deprecatus est beatus Franciscus. Anna fecundata est per fluuium lacrimarum, humilitate orationis et constantia et uoto. Unde de ea scribitur, Ia Regum I° : Cum esset Anna amaro animo, orauit dominum flens largiter et uotum uouit quod si dedisset ei Dominus sexum uirilem, daret eum Domino omnibus diebus uite eius et nouacula non ascenderet super caput eius ; et preterea subiungitur de ea : uultusque eius non sunt amplius in diuersa mutati. Per hec dicta Anna meruit fecundari corporaliter, sic et beata Clara spiritualiter, quia exitus lacrimarum deduxerunt oculi eius, quia peccatores non custodiebant legem Domini ; et deducebant oculi eius lacrimas per diem et noctem propter diuersos casus quos audiebat accidere in mundo. Deuota erat in oratione et poterat dicere cum Psalmo : Media nocte surgebam ad confitendum nomini tuo. Et quia solitudo operatur ad deuotionem ampliorem orationis, et ideo Dominus docens mihi Euangelio dicit, Mt. VI° : Tu autem cum oraueris intra in cubiculum tuum et clauso ostio ora Deum qui [33ra] uidet in abscondito , ideo hec, aspirata a Deo, ordinauit ut singule sorores haberent cellas proprias in quibus Dominum exorarent. Hec etiam uotum uouit ut nouacula non ascenderet super caput seminis sui nec etiam super suum ; super caluicium non est necesse ascendere nouaculam, quia ibi non sunt pili nec nascuntur ibi per pilos possessiones et diuitie, que cotidie oriuntur et pullulant. Sed beata Clara uouit Domino quod nec ipsa nec sorores sue aliquo tempore hec haberent et in hoc constans fuit ne mutari potuit etiam ad magnam instantiam felicis recordationis domini Gregorii pape IX, qui instabat in propria persona ut possessiones habere possent propter instantes necessitates suas ; sed flecti non potuit. Ad hoc beata Clara immo, quod plus est, instantia sua deuotissima obtinuit ab eodem papa ut nulla ratione possent possessiones recipere nec habere et dominus papa, uidens deuotam eius instantiam et constantiam, ipsemet dictauit eis Priuilegium super hoc et propria manu scripsit. Et attende diligenter quod Anna dixit : Si dederis serue tue sexum uirilem ; non est enim fragilitatis muliebris amplecti tam artam paupertatem, sed uirilis probitatis, et adhuc hoc paucorum uirorum est, quia pauci uiri talem paupertatem uolunt ut ualent pro Christo assumere ; unde et signanter dicitur hic : matrem filiorum, non filiarum, quia sequentes uestigia beate Clare, licet mulieres sint in corpore, [33rb] uirilem tamen animum induerunt, ut non tantummodo uiragines dici debeant, sed potius uiri, nec uocande sint filie, sed filii. Et nota quod dicit : facit matrem filiorum habitare in domo. In hoc modus istius religionis exprimitur. Non enim cursitant de domo in domum , de terra in terram, sed in propriis suis domibus sunt incluse, et incarcerate uel uerius sepulte, ut uideri non ualeant. Sarra si non fuisset uisa ab Egyptiis, nunquam Pharao eam rapuisset ; Dyna discurrens oppressa fuit ab Emor filio Sychen. De meretrice dicitur Prouerbiis VII° : Garrula et uaga, quietis impatiens nec ualens in domo consistere pedibus suis, nunc foris nunc in plateis ; Rebecca cooperuit se ut nec etiam a uiro suo uideretur. De beata Uirgine dicit Ysa. VII° : Ecce Uirgo concipiet , in ebreo « Alma », quod interpretatur abscondita, ut aspectibus uirorum non pateat ; dicit Ysa. : In domibus habitabit Cedar . Cedar interpretatur « tenebre » ; tenebre abscondunt rem ne uideatur ; sic tales in domibus suis ne uideantur absconduntur. Et nota quod dicit : letantem. Uere beata Clara letari potest et debet, que mater est tot et tantarum filiarum et quia hoc donum dedit Dominus beate Clare et sororibus suis, ut onus portant hylariter paupertatis, sicut asserebat dominus Stephanus de Comite cardinalis, quod cum ipse haberet duo monasteria in cura sua, unum pauperrimum de Ordine sancte Clare, aliud habundans in possessionibus, quando uisitabat eas pauperes, nunquam conquerebantur ei quod aliqua necessaria eis deficerent, sed hilares eas inueniebat, sed alias querulosas et tristes. Nos uero [33va] habentes pre oculis quantum fructum fecerunt in ecclesia Dei beatus Franciscus et beata Clara et quod nos nullum fructum facimus uel ualde paruum, et utinam uero malum erubescamus et defleamus sterilitatem nostram et confugiamus ad penitentiam, ut sic saluari possimus prestante Domino nostro Iesu Christo ! Amen.