Eudes de Châteauroux, « dossier franciscain », sermo 14 (Schneyer : 842)">
<< >>

Ad exhortandum religiosos ad pacem et concordiam    

Texte de base : Arras, Bibliothèque Municipale, 876, f. 56ra-58ra
Texte établi par Emmanuelle Choiseau


Pas de distinctions Pas d'exemplum Lister Figurae (9) Lister Matière biblique (5)
Lister Interprétation des noms (1) Pas de liturgie / pratique Lister Sources déclarées (5) Lister Noms de personnes (41)
Lister Noms de lieux (3)
Plan :
synthétique
classique
pas de plan
V. interventions éditoriales (en rouge)

Liste des sources déclarées :
  • Dionysius Aeropagita sec. Johannem Scotum
  • Aristoteles
  • Sénèque (attribution erronée)
  • Boethius
  • Gilbertus Porreta

  • Thema
    Ioel II° : Unusquisque fratrem suum non coartabit; singuli in calle suo ambulabunt, sed et per fenestras cadent, et non demolientur .
    I : Religiosi debent discordiam repelere et unum facere, tunc nichil potest eis resistere
    I.A : Hoc ostenditur per quator regna in Ezechiel, Daniele et Ioel
    Sicut in primo Ezechiel designata sunt quatuor regna, que obtinuerunt in mundo monarchiam, per quatuor animalia, et in Daniele per quatuor partes statue, et in eodem per quatuor animalia, sic et in Ioel per erucham, locustam, brucum et rubiginem . Et, sub metaphora istorum quatuor, describit ea que facta sunt per illa regna et per exercitus eorum, ut sicut predictis quatuor eruce, scilicet lucuste , bruco, rubigini quando mittuntur a Deo pro flagello nichil est eis inuium, nichil potest eis resistere ; sic nichil resistere potuit regnis quatuor antedictis, dum furor eorum erat in cursum, Domino permittente et flagellante peccatores per ea. Quodlibet enim eorum fuit uirga furoris Domini, secundum quod de uno eorum dicit Dominus per Ysayam, X° : Uhe assur uirga furoris mei et baculus ipse [est], in manu eorum indignatio mea ; et in Ysa. XIIII° : Quomodo cessauit exactor, quieuit tributum ? Contriuit Dominus baculum impiorum, uirgam dominancium cedentem populos in indignatione. Quamdiu enim unum quodque eorum indiuisum fuit in se, nulla gens poterat eis resistere, quia unus alterum non impediebat, sed potius adiuuabat ; unde dicit Ioel II° : Sicut fortes current ; quasi bellatores uiri ascendent murum ; uiri in uiis suis gradientur et non declinabunt a semitis suis , et subiungit : Unusquisque fratrem suum non coartabit ; singuli in calle suo ambulabunt, sed et per fenestras cadent, id est per foramina murorum ne sit mora in frangendo portas, uel in aperiendo [56rb] et sic intrando per rupturas murorum licet caderent non demoriebantur, id est non ledebantur nec a superuenientibus conculcabantur uel opprimebantur. Sed postquam diuisi sunt contra se et unus alterum coartabat, non ambulauerunt ut prius, sed sese impedientes et in facto quod inceperant non processerunt. Sed impletum fuit in eis uerbum Domini loquentis in Euangelio : Omne regnum in se ipsum diuisum desolabitur et domus supra domum cadet ; quod designauit Daniel, assignans causam destructionis statue, dicit : Regnum diuisum erit , et subiungit : Non adherebunt sibi, sicut ferrum non potest misceri teste. Sic uiri spirituales, de quibus Dominus instaurat suos exercitus ad debellandum hereses et peccata, et ad subigendum sibi corda hominum , quamdiu ab eis longe relegata est discordia et eorum est cor unum et anima una, impediri non possunt nec aliquis potest eis resistere. Ex quo unusquisque fratrem suum non artat, sed et singuli in calle suo ambulant, sed et si per fenestras cadant, id est defectum aliquem patiantur dum ad corda hominum predicando, exhortando, arguendo, increpando, cupiunt penetrare non demoliuntur, id est non leduntur usque ad internecionem spiritualem, modo increpando, uel in arguendo excedendo quia ab aliis non conculcantur, nec eliduntur, sed potius ab aliis fratribus suis siue sint eisdem ordinis, siue diuersorum, manibus suis sub ponentibus subleuantur.
    I.B : Per angelici spiritus, corpora celestia et aues
    Deus enim fecit, facit in sublimibus suis, id est angelicis spiritibus, ut alter alterum non impediat sed potius coadiuuet. Similiter in sublimibus corporibus facit concordiam, et quo ad se et quo ad alia, quia nichil in se contrarietatis habent. Non enim sunt ex contrariis compacta sicut sunt corpora inferiora, nec unum est contrarium alteri, et ideo stabilia sunt et incorruptibilia. Inferiora uero corpora stabilia non sunt, sed corrumptuntur quasi continue eo quod [56va] in se contrarietatem habent et etiam ad alia. Sicut enim in uniuerso angelici spiritus et corpora super celestia sublimia reputantur, sic in Ecclesia militante sublimes sunt uiri spirituales, spiritualiter degentes et spiritualia officia exercentes. In hiis debet esse summa concordia ut frater fratrem non artet nec coherceat, sed singuli in calle suo ambulent libere et sine impedimento ; unde et in Euangelio uolucribus comparantur Matheo, VI° : Respicite uolatilia celi quoniam non serunt, nec metunt, neque congregant in horrea. Si enim serent et meterent, artarent se ad inuicem ne sata sua alia concultarent uel etiam meterent. Unde auis dicitur quasi auia, id est sine uia. Non enim uendicant sibi uias in aere. Si enim aliqui religiosi qui seminant et metunt ad litteram alios coartant ne terras quas seminant alii occupent, uel ne ea que seminauerunt alii colligant, nulli faciunt iniuriam neque inde aliquod scandalum generetur ; sed si alios arcerent a communibus usque ad strata publica uel a suino communi uel ab aliis in quibus nichil iuris habent nisi ut alii, tunc iniuriam illis facerent quos a talibus arcerent et merito reprehensioni paterent.
    I.C : Religiosi deberent exemplum luminis lampadibus sequere
    Item talibus uidetur dicere Dominus, Matheo V° : Uos estis lux mundi ; et Apostolus, ad Phil. II° : Omnia autem facite sine murmurationibus et hesitationibus, ut sitis sine querela, et simplices filii Dei, sine reprehensione, in medio nationis praue et peruerse, inter quos lucetis sicut luminaria in mundo, uerbum uite continentes. Luminaria enim sese non impediunt nec coartant quo minus in eisdem locis et in eodem tempore lumen suum diffudant. Unde beatus Dionisius in libro De diuinis nominibus, II° capitulo quod incipit : « diuina tota substantia », dixit hoc modo : «   Sicut lumina lampadum - ut sensibilibus et propriis utar exemplis - dum sunt in domo una, et tota in se [56vb] inuicem totis sunt et diligentem ad se inuicem proprie substantem habent discretionem , unita discretione et unitate discreta. Et enim uidemus in domo multis unitis lampadibus, ad unum aliquod lumen unita omnium lumina et unam claritatem indiscretam relucentem ; et non etiam quis, ut arbitror, potuit alicuius lampadis lumen ab aliis ex omnia lumina continente aere discerne et uidere sine altera parte alteram partem, totis in totis in confuse contemperatis. Sed si etiam unam quis ardentium subduxerit, domui coibit et proprium totum lumen, nullum quidem aliorum in semetipsa complectens aut suimet alteris relinquens . » Hec sunt uerba Dionisii in quibus ostendit quod licet lumen unius candele uel lampadis occupet totam unam domum, non tamen propter hoc alia lampas si accendatur lumen eius artabitur quin idem spacium occupet, sic et de tertia et quarta, et sic deinceps. Uidentur ergo aliquantulum recedere a puritate et proprietate luminis qui se inuicem a locis artant et arcent ne in eis sua officia exequantur. Hoc enim contrariorum est quod mutuo se expellunt. Sed contrarietas a talibus summe regelari debet. Bonum enim non est bono contrarium, et tam isti quam illi boni sunt. Et licet maius lumen minus lumen obfuscare uideratur, non tamen obfuscat nec diminuit in aliquo, nec alterat quia lumen lumini non miscetur.   Mixtio enim est alteratorum unio secundum Philosophum. Sed dicitur « obfuscare », quia minus non comprehenditur sensu uisus et hoc est ex debilitate uisus, sicut ex debilitate uisus est quod athomi non uidentur, nisi in radio solis licet equi sint in aere non illuminato radio et in aere illuminato a radio.
    I.D : Uel exemplum soni tubarum
    Legitur Numeris, X°, quod Dominus precepit Moysi ut faceret duas tubas argenteas ductiles ad conuocandum multitudinem, per quas predicatores Ueteris et Noui Testamenti designati sunt. Sonus unius tube non impedit [57ra] sonum alterius si mille tube sonarent, licet eius sonus unius tube occupet omnes aures astantium et sonus secunde tube et tertie et sic deinceps ; nec sonus sonum expellit, nec impedit, sed potius iuuat ad conuocandum multitudinem ad bellum, ad conuiuium, ad festum, et quanto plures tube simul clangunt, tanto melius officium suum implent, scilicet terrendo hostes, equorum audatiam excitando et etiam pugnantium, ostendendo etiam epulum, seu festum esse sollempne, et ideo in magnis fetiuitatibus omnes campane similiter pulsantur : ut festi sollempnitas denuntietur. Dicitur in psalmo de Apostolis et eorum successoribus : In omne terram exiuit sonus eorum et in fines orbis terre uerba eorum. A natura soni siue tubarum sonantium seu clangentium recederent si sonus sonum arceret uel etiam impediret.
    II : Possessio causa discordie eorum est
    II.A : Uidemus etiam religiosi qui nichil habent inquietari ab aliis et inquietari alios
    Dicitur a Seneca : «   Quietissime uiuerent homines, si hec pronomina meum, tuum de medio tollerentur » ; ergo si unus alium inquietat habent aliquid de meo et de tuo. Et posset quis credere quod Seneca diminute locutus fuerit cum hoc dixit ; debuit enim dicere et addere : « si hec pronomina meum et tuum, uestrum et nostrum tollerentur » de medio, quia uidemus homines qui dicunt se non habere meum et tuum, inquietare se ad inuicem, eo quod apud eos inueniuntur nostrum et uestrum. Et in hoc apparet quod plurale dupplicat singulare et in plurali est singulare, et inde accidit quod aliquando magis se inquietant qui nostrum et uestrum habent quam illi qui meum et tuum. Sed adhuc uidetur Seneca falsum dicere, cum uideamus inquietari ab aliis et inquietari alios apud quos nec meum, nec tuum, nec nostrum, nec uestrum inueniuntur, cum nichil habeant nec in singulari, nec in communi. Ego credo Senece in hac parte : multa dicuntur que non sic se habent, et facilius est dicere quam facere, et aliud dicere non habent et non habere debent.
    II.B : Absit quod nos simus sicut discipuli baptistarum et doctorum Ueteri et Noui Testamenti
    Dicit Apostolus, Ia ad Cor. in principio [57rb]: Significatum est enim michi de uobis fratres ab hiis qui sunt Cloes , quia contentiones inter uos sunt , et subiungit causam : Hoc autem dico, quod unusquisque uestrum dicit : Ego quedam sum Pauli ego uero Appollo , ego autem Cephe ego quidem Christi. Ex hoc autem contentiones erant inter eos quia appropriabant se baptistas et doctores ; si enim unum reputarent se habere patrem et magistrum, illum qui in celis est, nunquam contentio fuisset inter eos de hoc exhorta. Consueuerunt habere zelum inter se magistri ex hoc quod unus plures auditores habet quam alius, et auditores zelare pro magistris suis, sicut legitur Numeris, XI°, quod Iosue , filius Num , minister, Moysi dixit : « Domine mi, Moyses , prohibe eos ». Et ille : « Quid, inquit, emularis pro me ? Quis tribuat ut omnis populus prophetet, et det eis Dominus spiritum suum ? » Iste Iosue inuidebat Eldath et Medath prophetantibus in castris, ne forte plures eis intenderent quam magistro suo Moysi. Ue nobis miseris si hec emulationes usque ad nos peruenerunt ! Absit quod nos simus sicut discipuli Iohannis, reputando augmentum alterius esse detrimentum nostrum uel nostrorum ! Legitur enim, Io. III°, quod discipuli Iohannis dixerunt ei : Rabbi, qui erat tecum trans Iordanem cui [tu] testimonium perhibuisti, ecce hic baptizat et omnes ueniunt ad eum. Respondit Iohannes et dixit : non potest homo accipere quicquam nisi fuerit ei datum de celo. Ipsi uos testimonium perhibetis quod dixerim. Ego non sum Christus, sed quia missus sum ante illum. Qui habet sponsam sponsus est ; et subiungit : In hoc ergo gaudium meum impletum est. Illum oportet crescere me autem minui . Uere Iohannes in quo gratia qui de cremento alterius et de diminutione sua gaudebat. Ecce quomodo Iohannes non impediebat [57va] crementum Ihesu nec sibi sua diminutio displicebat sed gaudebat potius in utroque quia, licet discipuli eius et de utroque tristarentur, nec nitebatur ad crementum suum, neque crementum alterius impediebat. Legitur Io. IIII° : Ut ergo cognouit Ihesus quia audierunt Pharisei quod Ihesus plures discipulos facit et baptizat quam Ihoannes - quamquam Ihesus non baptizaret, sed discipuli eius -, reliquit Iudeam . Hoc fecit ut crederet Iohanni, quo in infinitum maior erat. Sed heu ! difficiles sunt quam plures Ihesu, qui nolunt aliis cedere.
    II.C : Religiosi non debent se impedire in parrochis propter elemosinas
    Legitur Gen. XIII° : Sed et Loth qui erat cum Abraham fuerunt greges ouium et armenta et tabernacula. nec poterat eos capere terra ut inhabitarent simul : erat quippe substantia eorum multa et non quibant habitare communiter. Unde et facta est rixa inter pastores gregum Abraham et Loth ; et subiungit causam : Eo autem tempore Chananeus et Pherezeus habitabant in terra illa. Dixit ergo Abraham ad Loth : Ne, queso, sit iurgium inter me et te, et inter pastores meos et pastores tuos ; fratres enim sumus ! Ecce uniuersa terra coram te est, recede a me obsecro. Si tu ad sinistram ieris, ego ad dexteram tenebro, si tu ad dexteram elegeris, eo ad sinistram pergam. Rari sunt qui uelint sibi ad inuicem cedere, et causa iurgiorum, quia Chananeus et Phereseus habitant in terra illa. Chanaan interpretatur « similitudo gratificationis », uel « similitudo eorum », hoc est similitudo officiorum quibus gratificari uolunt hominibus. Ideo sese non compatiuntur, quamuis econtrario dicat Ecclesiasticus, XIII° : Omnis caro ad similem sibi coniungitur et omnis homo simili sibi sociatur ; et alibi XXVII° : Uolatilia ad sibi similia conueniunt et ueritas ad eos qui operantur illam reuertetur. [57vb] Natura nititur ex similibus similia producere, et error nature est similia arcere. Iurgium fuit inter pastores Abraham et Loth propter pascua, sic fortasse propter elemosinas que utrisque sufficere non possunt. Dicit enim Ecclesiasticus : Pascua diuitum pauperes . Sic est uerum dicere quod pascua pauperum diuites, ne distinguitur inter pauperes et pauperes. Si pauperes erant in hac parrochia, quorum pascua erant diuites huius parrochie, si superueniunt alii pauperes iniuriantur pauperibus qui prius erant ibi ; et qua ratione iniuriantur secundis pauperibus illi qui postea superueniunt, sic et secundis prioribus. Sed que est parrochia in qua pauperes non fuerint ab antiquo ? Ergo omnes qui postea uenerunt eis, scilicet prioribus, sunt iniuriati. Dicitur in Euangelio Luce, X° : Messis quidam multa, operarii autem pauci. Rogate ergo Dominum messis, ut mittat operarios in messem sua ; non dicit : « Rogate Dominum ut non permittat intrare operarios in messem suam ». Infirmi naturaliter desiderant diuersitatem medicorum et qui placet uni, et non placet alteri. Arcere ergo accessum medicorum esset facere iniuriam egrotantibus. Sed dicet quis : « Communio generat dissensionem, et ideo sancti patres terminos posuerunt diocesum et parrochiarum quos non licet transgredi ». Sed numquid illud tempus, in quo erant omnia communia, quietum fuit ? Unde dicuntur aurea tempora. Dicit Boetius in libro De epdomadibus : «   Omnis diuersitas discors, similitudo uero appetenda est » ;   et ponit glossa exemplum : sicut ignis ignem, refugit autem contrarium. Sed distinctio terminorum propter infirmos facta est qui de facili scandalizantur, non propter perfectos. Dicit Apostolus : Si esca mea scandalizat fratrem meum, non manducabo carnes in eternum , id est nunquam ; propter ergo uitandum scandalum esca uitanda est [58ra] et postponenda. Scribitur in Actibus Apostolorum quod diuisi sunt ad inuicem Paulus et Barnabas ; apostoli etiam sortiti sunt diuersas regiones. Non est ergo mirum si alii minoris perfectionis uolunt diuersa loca habere, nec est reprehensibile, immo laudabile. Uerum est quoniam diuisio sit ad salutem animarum ut amplior fructus fiat et maxime utilitas generalis, que preferenda est utilitati priuate, que tamen utilis esse non poterit nec fructuosa, si communis utilitatis sit impeditiua.
    III : Hec dicimus ne propter talem discordiam insurgant heretici contra catholicos
    Hec dicimus non ut condempnemus aliquem et alium beatificemus, neque ut preferamus alium et alterum postponamus. Sed hec dicimus ne propter talem discordiam insurgant heretici contra catholicos, et ne aperiant ora sua dicentes : « Dominus dicit in Euangelio : Quod uni ex minimis istis fecistis michi fecistis, hospes erat et non collegistis me. Dixit etiam pauperibus qui omnia propter ipsum reliquerant : Qui uos recipit et me recipit ». Dicunt ergo heretici : « Quomodo hii ueri catholici sunt qui pauperes Christi non colligunt, nec recipiunt, sed nec colligi, nec recipi permittunt, immo etiam eos de propriis locis expellunt, et ea relinquere cogunt ? » Timendum est ne uerificetur in aliquibus quod dicit Ecclesiasticus : Unus edificans, et alius destruens. Que utilitas in utrisque ? Nulla. Que utilitas est una manu edificare et alia destruere, cum facilius sit detruere quam edificare, uerbo edificare et destruere exemplo ? Non simus ergo sicut leo qui uestigia que imprimit pedibus, cauda delet, sed simus frater qui adiuuat fratrem et sic erimus quasi ciuitas firma et non ualebunt nos heretici expugnare, sed potius preualebimus aduersus eos et uictoria habita coronam habebimus sempiternam.