Eudes de Châteauroux, « dossier franciscain », sermo 6 (Schneyer : 721)">
<< >>

Sermon pour la fête de St François    

Texte de base : Orléans, Bibliothèque Municipale, 203, f. 113ra-121raParis, Mazarine, 1010, f. 82vb-87va
Texte établi par Emmanuelle Choiseau

Mots-clés :
Franciscus mercator |   Francisci paupertas |   Francisci humilitas |   Francisci stigmata |   Francisci predicatio |   Franciscus et Oriens |   Francisci uisio |   Franciscus institutor trium religionum  
Pas de distinctions Pas d'exemplum Lister Figurae (47) Lister Matière biblique (6)
Lister Interprétation des noms (6) Pas de liturgie / pratique Pas de sources déclarées Lister Noms de personnes (29)
Lister Noms de lieux (8)
Plan :
synthétique
classique
pas de plan
V. interventions éditoriales (en rouge)

Liste des figurae :
  • Christus = negociator
  • saccus = indumentum pene et culpe
  • mundus = Niniue
  • Christus = miserator
  • mundicia carnis = albedo margarita extra
  • mundicia spiritus = albedo margarita intus
  • mundicia interior = albedo niuis
  • peccatum = ignis
  • mundicia exterior = candor lane
  • beata Uirgo = margarita
  • beatus Franciscus = negociator
  • beatus uir = arbor transplantata
  • paupertas = merces
  • uilitas = merces
  • humilitas = merces
  • patientia = merces
  • prebende = mandragore
  • dignitates = mandragore
  • dominium = umbra
  • ignobiles = animalia
  • nobiles = uolucres
  • protectio = umbra
  • dampnati = bestie
  • demones = feri
  • humilitas = lorica
  • paupertas = galea
  • diuicie = spine
  • modus uiuendi = pannis
  • conuersatio = pannis
  • uita mundicia = syndon
  • mansuetudo = syndon
  • timor Domini = funiculum
  • beatus Franciscus = factor pannorum
  • ad amorem Dei inflammare = coccino uestire
  • uirtutes = ornamenta
  • uirtus = uestimentum interius
  • honestas = uestimentum exterius
  • conuersatio religiosorum = atrium interius
  • conuersatio secularium = atrium exterius
  • religio beati Francisci = margarita
  • religio = semen
  • Ecclesia = ager Domini
  • fratres minores = lapilli
  • curiosi circa negocia seculi = pisces
  • beatus Franciscus = piscis
  • mundus = mare
  • penitentia = fel

  • Thema
    Mt. XIII° : Simile est regnum celorum homini negociatori querenti bonas margaritas, et inuenta una preciosa margarita abiit et uendidit omnia que habuit et comparauit eam .
    Introductio
    In hiis uerbis hec consideranda occurunt : primo, quis sit iste homo negociator ; secundo, que sit preciosa margarita ; tertio, quid est quod dicit abiit ; quarto, quomodo uendidit omnia ; quinto quomodo comparauit eam. FIGURAFIGURA
    Christus = negociator
    I : Per hominem istum anthonomasice Christus
    Per hominem istum anthonomasice Christus, qui nouus homo uenit in mundum et nouum genus negociationis exercuit, de quo : O admirabile commercium ! Accepit enim nostram humanitatem et largitus est nobis suam deitatem.
    I.A : Accepit nostram paupertatem et nostram infirmitatem et dedit nobis suas diuitias et suam immortalitatem
    Negociator enim dat et accipit, sed aliud dat et aliud accepit, sic Filius Dei aliud dedit et aliud accepit. Accepit enim nostram paupertatem [113vb] et dedit nobis suas diuitias, IIa ad Cor. VIII° : Scitis enim gratiam Domini nostri Ihesu Christi , quoniam propter uos egenus factus est cum diues esset ut illius inopia uos diuites essetis. Uere hec fuit gratia super gratiam. Quis enim hoc meruit uel mereri potuit ut filius Dei diuicias suas daret et paupertatem nostram acciperet ? Accepit nostram infirmitatem et dedit nobis suam immortalitatem ; unde Psalmista, in persona totius humani generis : Concidisti saccum meum et circondedisti me leticia. Concidit enim saccum nostrum partem eius assumendo. FIGURAFIGURA
    saccus = indumentum pene et culpe
    Primus homo indutus fuit sacco, id est indumento uilissimo composito ex duobus : ex uetustate pene et culpe. Sed filius Dei tantum uetustatem pene accepit, hoc est partem sacci, quando sol factus est quasi saccus cilicinus , ut dicitur Apo. VI°, quando sicut rex FIGURAFIGURA
    mundus = Niniue
    Niniue - id est mundi, qui grece cosmos, ab ornatu et pulchritudine dicitur, et ideo recte per Niniue que speciosa interpretatur significatur - exiliuit de solio paterne glorie et induit se sacco nostre mortalitatis [114ra] ut circundaret nos leticia, id est gloria sue immortalitatis. Accepit langores nostros et dedit nobis sanitatem, Ysa. LIII° : Uere langores nostros ipse portauit et sanauit omnes infirmitates nostras. Accepit defectus nostros ut omnimodam sufficientiam nobis tribueret ; unde Ysa. XLIX° : FIGURAFIGURA
    Christus = miserator
    Non esurient neque sicient amplius et non percutiet eos estus et sol quia miserator eorum reget eos , id est Christus Filius Dei, qui non tantum fuit miserator, nostras miserias subleuando, sed etiam nostras miserias et defectus assumendo ut non esuriremus nec sitiremus, id est nullum defectum pateremur, sed omnimodam sufficientiam haberemus. Hoc genere negociationis fuit negociator Christus Dominus, unde de eo anthonomasice potest intelligi quod dicitur : Simile est regnum celorum homini negociatori querenti bonas margaritas . FIGURAFIGURA
    mundicia carnis = albedo margarita extra
    FIGURAFIGURA
    mundicia spiritus = albedo margarita intus
    I.B : Inuenit unam solam preciosam margaritam, id est beatam Uirginem
    Margarita intus et extra alba est et mundiciam exteriorem et interiorem designat , id est carnis et spiritus, unde Ysa. I° : Si fuerint peccata uestra ut coccinum, quasi nix dealbabuntur, [114rb] et si fuerint rubra uelut uermiculus, uelut lana alba erunt . FIGURAFIGURA
    mundicia interior = albedo niuis
    Per albedinem niuis, mundiciam interiorem designat, que subito ad FIGURAFIGURA
    peccatum = ignis
    calorem ignis peccati resoluitur ; FIGURAFIGURA
    mundicia exterior = candor lane
    per candorem lane que exterius uestitur mundiciam exteriorem. Has margaritas preciosas immo super omne precium in genere humano quesiuit. FIGURAFIGURA
    beata Uirgo = margarita
    Sed inuenta una preciosa margarita, quia in una sola persona ad plenum hanc dupplicem mundiciam adinuenit, id est in beata Uirgine ; unde de ipsa dicit sponsus in Canticis II° : Sicut lilium inter spinas , et cetera ; et Cant. IIII° : Tota pulchra es amica mea, tota pulchra es. Ueni de Libano sponsa mea, ueni de Libano , hoc est de dupplici candore ; Ecclesiastico XXIIII° : Ego quasi libanus non incisus uaporaui humilitationem meam , quia eius candor interior et exterior nullam incisionem sustinuit, seu corruptionem, uel lesionem.
    I.C : Abiit, in mundum ueniendo
    Inuenta hac preciosa margarita abiit , in mundum ueniendo,
    I.D : Uendidit omnia que habuit, se et omnia sua nobis dando, et nostra accipiendo
    et uendidit omnia que habuit , se et [114va] omnia sua nobis dando, et nostra accipiendo, ut dictum est ; et emit illam sibi pro nobis.
    I.E : Comparauit nobis hanc margaritam suo sanguine
    Hanc enim dupplicem mundiciam nobis suo precioso sanguine comparauit ; lauit enim nos sanguine suo ut super niuem dealbaremur. FIGURAFIGURA
    beatus Franciscus = negociator
    II : Per hominem istum negociatorem possimus intelligere beatum Franciscum
    Et si ergo per hominem negociatorem possit anthonomasice intelligi Christus, tamen per hominem istum negociatorem possimus intelligere beatum Franciscum.
    II.A : Fuit mercator pannorum corporalium, sed Dominus fecit eum mercator pannorum spiritualium (Franciscus mercator)
    Ipse enim negociator fuit et mercator pannorum. Sed sicut Dominus quando uocauit apostolos eis officium suum non abstulit sed mutauit, dicens: Faciam uos fieri piscatores hominum , qui ante fuerant piscium piscatores, sic Dominus uocando ad se beatum Franciscum fecit eum uenditorem pannorum spiritualium, qui ante fuerat uenditor pannorum corporalium et mercator. Unde recte hic homo negociator appellatur. Dominus officium quod non sine periculo aut uix agitur ei in salutis sue et aliorum officium commutauit. Ezech. XXVIII° : In multitudine negociationis tue repleta sunt in-[114vb]-teriora tua iniquitate ; Ecclesiastici XXVII° : Sicut in medio compaginis lapidum [palus] figitur, sic inter medium uenditionis et emptionis angustiabitur peccatis , sicut enim quando aliquis configitur in medio compaginis concurrit partes uniri altrinsecus, sic ex utraque parte emptoris scilicet et uenditoris peccata concurrunt . Alter enim alterum intendit decipere et circumuenire ; Ezech. XXVII° : Grecia et Tubal et Mosoc institores tui , id est mercatores, qui instant unus ad uendendum et alter ad emendum. Grecia interpretatur : « est et non » , ecce mendacium, IIa ad Cor. I° : Non fuit in illo est et non, sed est, id est ueritas fuit in illo . Tubal interpretatur : « ductus ad luctum » , ecce simulatio ; simulat enim dolere et quasi lugere quia pro tanto dat et ille quia dat tantum. Mosoc interpretatur : « captura » ; capiunt enim homines cautelis suis, Ie. V° : Facti sunt in populo meo, impii insidiantes quasi aucupes laqueos ponentes et pedicas ad capiendos uiros . Quia ergo hoc officium [mercatoris] aut uix aut nunquam sine peccato exercetur, ideo Dominus beatum Franciscum [115ra] ab hoc officio euocauit et illud in officum salutiferum commutauit. Sic quilibet debet considerare officium quod exercet : si illud tale sit quod sine periculo anime non ualeat exerceri aut uix, et tunc illud deserat iuxta exemplum beati Francisci, ad illud amplius non reuersurus, ut beatus Matheus. Considerare etiam debet quis si officium quod exercet uel status in quo est : licet tale sit quod sine peccato exerceatur, tamen minus sit salutiferum sibi et aliis, et tunc transferat se ad statum uel officium in quo melius et expeditius posset saluti proprie et aliorum deseruire, exemplo apostolorum qui, ab officio piscationis quod sine peccato exercere poterant, ad predicationis officium transierunt, quod sibi et aliis erat amplius profuturum. FIGURAFIGURA
    beatus uir = arbor transplantata
    Unde beatus uir arbori transplantate comparatur in Psalmo : Et erit tanquam lignum , et cetera ; ebraica ueritas habet : Erit tanquam lignum transplantatum iuxta riuulos aquarum , Ie. XVII° : Et erit tanquam lignum quod transplan-[115rb]-tatur , et cetera . Sic quilibet debet satagere ut in bono statu sit uel bonum officium habeat et si sic adhuc in meliori et fructuosiori transplantetur ut fructum afferat ampliorem.
    II.B : Fuit negociator feruens (Francisci paupertas, Francisci humilitas)
    Beatus Fransciscus, ut dictum est, de negociatore terreno factus est negociator celestis ; unde in eo adimpletum est quod predixerat Ysa. de Tyro, XXIII° : Erunt negociationes et mercedes eius sanctificate a Domino, non condentur, neque reponentur quia hiis qui habitauerunt coram Domino erit negociatio eius ut manducent in saturitatem et uestiantur usque ad uetustatem.
    II.B.1 : Uendidit paupertatem, vilitatem, humilitatem, patientiam et non abscondit hec merces
    Uere beati Francisci negociationes et mercedes sunt sanctificate a Domino, et dicit quod non condentur. Beatus enim Franciscus merces suas non abscondit ut deciperet homines, sed posuit eas in propatulo et manifesto. FIGURAFIGURA
    paupertas = merces
    FIGURAFIGURA
    uilitas = merces
    FIGURAFIGURA
    humilitas = merces
    FIGURAFIGURA
    patientia = merces
    Sed quas merces uendidit hominibus ? Eas quas primus negociator de quo locuti sumus emerat, quia iste seruus eius erat. Christus enim emerat paupertatem, uilitatem, humilitatem, patientiam. Has beatus Franciscus non posuit [115va] in abscondito, sed super candelabrum ut ab omnibus uiderentur , et uisa concupiscerentur et concupita emererent ; poterat enim dicere cum Apostolo : Mortificationem Domini Ihesu in corpore nostro circumferentes ; circuntulit enim paupertatem, uilitatem. Unde cum in deliberatione esset utrum solitariam uitam eligeret, zelo salutis proximorum accensus, elegit inter homines degere ut eos ad uitam consimilem et ad agendum saltem penitentiam prouocaret , et ideo prophetice dictum est de mercedibus eius quod non condentur, id est, non abscondentur, et dicit etiam quod non reponentur. Solent enim reponi ut carius uendantur ut expectetur caristia ; unde Dominus tales reprehendit per Amos, VIII° : Quando transibit messis et uenumdabimus merces ? Et sabbatum et aperiemus frumentum ? ; unde talibus ad litteram imprecatur Salomon in Prou., XI° : Qui abscondit frumenta maledicetur in populis, benedictio autem super capita uendentium . Beatus Franciscus non abscondit merces suas, sed quamcicius potuit [115vb] eas uenditioni exposuit et homines ad emendum inuitauit et omnem occasionem uendendi quesiuit. Institit enim oportune, importune ut homines emerent paupertatem, uilitatem, humilitatem , patientiam.
    II.B.2 : In quo condempnantur quamplures qui respuunt negociari quamuis sit eis a Domino commissum
    In quo condempnantur quamplures qui respuunt negociari quamuis sit eis a Domino commissum et iniunctum. Quando enim alicui beneficium ecclesiasticum confertur, maxime habens curam animarum, quid eis aliud a Domino dicitur nisi illud : Negociamini dum uenio ? Sed quidam, laborem formidantes, hoc negligunt adimplere ; alii, ad maiora aspirantes, expectantes quousque merces possint carius uendere, beneficium habens curam animarum nolunt recipere. Primis dicitur : Quid hic statis tota die ociosi ? Nec possunt dicere : quia nemo nos conduxit : immo conduxit eos Ecclesia magnis redditibus et prouentibus, et tamen adhuc renuunt operari, unde talibus potest dicere Ecclesia quod legimus olim dixisse Lyam Iacob : Ad me intrabis quia mercede conduxi te pro mandragoris filii mei , [116ra] sic potest dicere Ecclesia quampluribus. FIGURAFIGURA
    prebende = mandragore
    FIGURAFIGURA
    dignitates = mandragore
    Mandragore sunt poma pulchra et odorifera sapore insipida ; hec sunt redditus et dignitates qui antequam habeantur, odorem et quamdam famam et opinionem emittunt sed habita insipida reperiuntur ; unde beatus Augustinus super locum illum dicit : « Cur ergo eas mulier tanto tempore concupierit ? Nescio nisi forte propter pomi raritatem et odoris iocunditatem » . Sic est de dignitatibus et prebendis. Deberent ergo, ex quo conducti sunt, intrare ad ecclesias suas et eas uerbo Dei impregnare , sed ipsi stant ociosi quamuis sint conducti. Alii autem sunt qui expectant ut carius uendant, ad minus secundum opinionem suam, nolentes recipere parrochias uel paruas prebendas, expectantes aliquam magnam prebendam uel etiam dignitatem et dicunt illud, Gen. XXXVIII° : Esto uidua in domo patris tui donec et crescat Sela . Sela umbraculum aut diuisio eius interpretatur ; ad hoc enim expectant ut crescat eorum umbraculum ut non tantum sub umbra [116rb] eorum sint homines unius parrochie, immo unius archidiaconatus uel episcopatus ; FIGURAFIGURA
    dominium = umbra
    sub typo enim umbre dominium Nabugodonosor est ostensum, Dan. IIII° : Uidebam et ecce arbor in medio terre et infra subter eam habitabant FIGURAFIGURA
    ignobiles = animalia
    animalia et bestie, et in ramis eius FIGURAFIGURA
    nobiles = uolucres
    uolucres celi conuersabantur
    ; hoc est sub ditione eius erant nobiles et ignobiles, boni et mali. Tren. IIII° : Cui diximus FIGURAFIGURA
    protectio = umbra
    in umbra tua uiuemus in gentibus
    , id est protectione et dominio. Sed talibus accidit quod ibidem legitur : Ecce Sanctus et uigil descendit de celo et ait : Succidite arborem et prescidite ramos eius, subito enim tolluntur de medio et eiciuntur ab hominibus et FIGURAFIGURA
    dampnati = bestie
    FIGURAFIGURA
    demones = feri
    cum feris et bestiis est habitatio eorum
    , id est cum demonibus et dampnatis.
    II.B.3 : Ad diuersas mundi regiones transfretauit ut merces suas vendere posset (Francisci predicatio, Franciscus et Oriens)
    Beatus Franciscus non expectauit ut cresceret nec fuit ignauia ociosus, sed talenta Domini curauit multiplicare, ut ea posset reddere Domino cum usura. Legimus de eo quod quandoque aliquando studebat qualiter uerbum Domini proponeret , ueniens [116va] ad populum totum obliuiscebatur, et hoc etiam bene fatebatur et tunc ampliori facundia et profundiori replebatur. Fuit ergo negociator feruens et promptus, et sicut negociatores merces suas deferunt ad diuersas mundi partes, sic iste ad diuersas mundi regiones transfertauit ut merces suas uendere posset, etiam cuidam regi Sarracenorum nisi fuisset preuentus corporis incommodo.
    II.B.4 : Uendidit tria genera pannorum spiritualium, id est instituit tres ordines (Francisci uisio, Franciscus institutor trium religionum)
    Quas autem merces uendere debebat , ei per uisionem celitus est ostensum, quia cum deliberaret et iam proposuisset ire in Apuliam, antequam esset conuersus ad Dominum, dum adhuc esset mercator, ostensa est et domus sua militaribus apparatibus plena, que consueuerat uenalium pannorum esse cumulis occupata, ut per hoc intelligeret quod ipse qui quondam uendiderat pannos, a modo uenditurus erat arma spiritualia et militaria, de quibus dicit Apostolus, IIa ad Cor. X° : Arma milicie nostre non sunt carnalia sed spiritualia, scilicet scuta patientie, gladios [116vb] spiritus sunt uerba Dei , FIGURAFIGURA
    humilitas = lorica
    ut humilitatis loricam que totum tegit et protegit FIGURAFIGURA
    paupertas = galea
    et galeam paupertatis que caput, id est mentem protegit et obuoluit, FIGURAFIGURA
    diuicie = spine
    ne spinis diuiciarum, id est sollicitudinibus, laceretur. Mercator etiam factus pannorum spiritualium. FIGURAFIGURA
    modus uiuendi = pannis
    FIGURAFIGURA
    conuersatio = pannis
    Pannis siue uestibus conuersatio designatur, siue modus uiuendi qui si bonus est, ad gloriam, si autem uilis ad ignominiam. Unde ad innuendum quod conuersatio prelatorum et clericorum debet esse gloriosior conuersationibus aliorum , preceptum fuit ut summus sacerdos uestibus gloriosissimis uestiretur ; unde de uestimentis Aaron dicitur Ecclesiastico, XLV° : Sic pulchra ante ipsum non fuerunt talia usque ad orientem. Pannos ergo spiritualiter uendidit, id est modos uiuendi tradidit quibus homines spiritualiter induerentur et in conspectu Domini ornarentur ; unde de ipso uere dicitur illud Prou. ultimo : Syndonem fecit et uendidit et cingulum tradidit Cananeo . FIGURAFIGURA
    uita mundicia = syndon
    FIGURAFIGURA
    mansuetudo = syndon
    Per syndonem, uite mundicia et mansuetudo designatur. Syndon pannus albus et mollis candore [117ra] suo uite mundiciam designat et mollicie mansuetudinem demonstrat. Sed quod quidam ea uendunt que non faciunt, ideo de isto dicitur quod Syndonem fecit et uendidit, memor illius de quo dicitur : Cepit Ihesus facere et docere et quia nouam formam uiuendi tradebat, ideo in signum huius nouum habitum et in uisum sibi et fratribus adinuenit. Et cingulum tradidit Cananeo , qui interpretatur « commotus », quia eis quorum Deus corda commouerat tradidit pro zona funiculum , ut per ministerium eius adimpleretur quod Iob predixerat fieri per Dominum in futuro, XII° : Baltheum regum dissoluit et precinget fune renes eorum. Iste dissoluit baltheos multorum nobilium et litteratorum et precinxit fune renes eorum ut esset eis pro zona funiculus , Ysa. III° , et fecit nouos milites Christi, sicut nouus miles efficitur dum accingitur gladio. FIGURAFIGURA
    timor Domini = funiculum
    Per funiculum stringentem uestem corpori timor Domini figuratur sine quo defluit omnis bona conuersatio ; et quot sunt cause [117rb] timendi Dominum, tot sunt fila quibus contexitur iste funiculus. Dicit autem Augustinus quod « timor est fuga animi » ne perdat quod diligit. Quatuor autem sunt diligenda ex caritate ut idem dicit : « quod supra, quod nos, quod iuxta quod infra. » Idem autem est modus diligendi quod nos sumus et quod iuxta nos, Domino attestante, qui dicit Leuitico, XIX° : Diliges proximum tuum sicut te ipsum. Sed alius est modus diligendi quod supra et quod infra ; et ita tres sunt modi uiuendi, sic sunt tres fuge, id est timores. Primus est timor quo timemus amittere quod infra nos ; secundus amittere quod sumus ; tercius amittere quod supra nos ; timemus amittere quod infra nos per penam ; quod nos sumus per separationem ab eo qui uere est - quod est quasi redigi in nichilum facti -, socii eius qui non est ; timemus autem amittere quod supra nos per offensam. Sic ergo timor iste quo ligamur triplex est ; unde Ecclesiast. IIII° : Funiculus triplex difficile rumpitur . Hunc funiculum [117va] tradidit beatus Franciscus Chananeo ; unde potuit dicere illud Psalmi : Uenite filii, audite me, timorem Domini docebo uos. O quot traxit et extraxit mediante isto funiculo de lacu miserie et de luto fecis , immo de cloacca peccatorum sicut legimus Ieremiam extractum funibus de lacu. FIGURAFIGURA
    beatus Franciscus = factor pannorum
    Fuit ergo beatus Franciscus mercator pannorum spiritualium, et etiam factor, quibus anime fideles uestiebantur et ornabantur ; unde in morte ipsius potuit fieri planctus consimilis planctui quod Dauid fecit Saul dicens, II° R. I° : Filie Israel flete super Saul qui uestiebat uos coccino in deliciis, qui prebebat ornamenta aurea cultui uestro. Sic potuit dici animabus fidelibus ut super beatum Franciscum plangerent, FIGURAFIGURA
    ad amorem Dei inflammare = coccino uestire
    qui eas uestiebat coccino, id est eas ad amorem Dei inflammabat, et in deliciis ad differentiam temporis amoris qui replet anxietate et angustia, militari et eis tribuerat FIGURAFIGURA
    uirtutes = ornamenta
    multiplicia et uaria ornamenta uirtutum. Omnes domesticos suos uestiuit dupplicibus : FIGURAFIGURA
    uirtus = uestimentum interius
    interius uirtute, [117vb] FIGURAFIGURA
    honestas = uestimentum exterius
    exterius honestate. Et sicut mercatores diuersa genera pannorum solent uendere, sic iste non unum solum modum bene uiuendi docuit, immo tres. Quid est enim religio, nisi unus modus uiuendi ? Instituit enim quasi tres ordines : fratrum minorum, uirginum sancti Damiani, et penitencium , quasi uendendo tria genera pannorum spiritualium, quibus homines uestirentur. De ipso enim uere dicitur quod dictum est de Salomone, III° Re. VI° : Edificauit atrium interius tribus ordinibus lapidum politorum ; FIGURAFIGURA
    conuersatio religiosorum = atrium interius
    per atrium interius conuersatio religiosorum designatur, FIGURAFIGURA
    conuersatio secularium = atrium exterius
    sicut per atrium exterius, conuersatio secularium. Iste enim atrium interius, id est religionem, triplici norma uiuendi siue regula decorauit et in hoc aperte potest perpendi quomodo Deus extendit manum suam in retribuendo, non tantummodo in futuro, immo etiam in presenti. Beatus Franciscus in principio conuersionis sue tres ruinosas ecclesias reparauit et retributum est ei a Domino etiam in presenti ut trium religionum pater fieret et institutor , in quibus Dominus uelut [118ra] in templo coleretur et ueneraretur.
    II.B.5 : Non care uendit
    Sed dicet quis : « Beatus Franciscus nimis care uendit , non uult dare unam tunicam de burello nisi homo dimittat quicquid habet ; uidetur etiam acceptor esse personarum, quia diuitibus care uendit pauperibus gratis tribuit et eis dicit : Uenite, emite absque argento ». Sed qui bene consideraret, facit bonum forum, non care uendit ; dat enim pro caducis stabilia, pro momentaneis eterna, pro minimis maxima. Scitis quod de uno regno posset homo inuestiri per unam festucam ; sic beatus Franciscus hominibus regnum celorum uendebat, sed eos per traditionem tunice et funis inuestiebat ; sciebat enim quod ueritas dixerat Mt. V° : Beati pauperes spiritu, quoniam uestrum est regnum Dei. Acceptor personarum non fuit, quia tam diuitibus quam pauperibus regnum celorum pro paupertate uendidit. Uere ergo fuit negociator. FIGURAFIGURA
    religio beati Francisci = margarita
    II.C : Margarita Francisci est religio eius
    II.C.1 : Inter gemmas margarita minima est
    Quesiuit bonas margaritas ; inter gemmas margarita minima est ; sic beatus Franciscus [118rb] inter omnes modos bene uiuendi humiliorem quesiuit et elegit. Hec margarita similis facta est grano synapis quod accipiens homo seminauit in agro suo, quod minimum quidem est omnibus seminibus ; cum autem creuit maius est omnibus et fit arbor ita ut uolucres celi ueniant et habitant in ramis eius . FIGURAFIGURA
    religio = semen
    Quelibet enim religio quoddam semen est FIGURAFIGURA
    Ecclesia = ager Domini
    quo ager Domini, id est Ecclesia, seminetur, sed hec a principio fuit minor omnibus aliis, unde et ordo minorum appellatur. Sed iam creuit in tantum ut maior omnibus aliis reputetur. Extendit enim palmites suos usque ad mare, immo ultra mare, et propagines suas usque ad terminos orbis terrarum. Nulla enim hodie religio que tot fratres habeat ut ista ; nulla enim tam fecunda in propagine, ut in ea uerificatum appareat illud Euangelii : Qui se humiliauerit exaltabitur ; Minimus enim factus est ut mille, et paruulus in gentem robustissimam , [118va] iuxta uaticinium Ysa., LX°. Minimus enim, id est beatus Franciscus, qui se minimorum minimum reputauit non tantum modo factus est in mille, immo in milia et milia milium ultra numerum ab homine extimatum. Attendit enim mandata Domini, facta est quasi arena semen suum et stirps uteri eius ut FIGURAFIGURA
    fratres minores = lapilli
    lapilli eius, id est maris, innumerabiles scilicet, et hoc uidetur fuisse reuelatum beato Ihoanni, qui in Apo. VII°, emanatis diuersis ordinibus sanctorum et designato etiam numero eorum, ad ultimum subintulit : Post hoc uidi turbam magnam quam dinumerare nemo poterat ex omnibus gentibus, tribubus et linguis , in hoc numerum istius ultime religionis intelligens esse innumerabilem. Sic ergo factus est iste minimus in mille, immo in milia milium et paruulus iste in gentem robustissimam. Ipse enim paruulus fuit in oculis suis et ideo factus est caput in tribubus Israel, id est in turmis fidelium ; potuit enim dicere cum Apostolo , Ia ad Tesalonic. II° : Facti sumus paruuli in medio uestrum tanquam [118vb] si nutrix foueat filios suos. Factus est in gentem robustissimam expugnantem non tantum carnem et sanguinem, sed etiam aerias potestates et triumphantem de illo cui nulla potestas super terram ualet comparari, Iob XLI°. Sic hec margarita minima tamen in inmensum excreuit. Hanc margaritam iste beatus negociator quesiuit et inuenit.
    II.C.2 : Margarita frigida et sicca
    Margarita frigida et sicca , sic modus iste uiuendi quem inuenit beatus Franciscus frigidus in uestitu, siccus in uictu. Scitis quod ex calore et humore omnia procreantur ; frigiditas autem et siccitas contraria sunt procreationi et multiplicationi, sic ista duo penuria uictus et penuria uestitus solent homines retrahere a religione ; sed hec duo, miraculose modo, attrahunt et alliciunt ut hoc soli Domino tribuatur, sicut partus uirginis uel senis sterilis. Quondam Ieremias, uidens homines non esse aptos ad hanc religionem, dicebat, II° : Prohibe pedem tuum a nuditate et guttur tuum a siti. Sed hodie, habundante gratia saluatoris, [119ra] pedes plurimorum nuditatem amplectuntur, et guttura multorum uinum et delicata respuunt, et sitim et esuriem amplectuntur.
    II.C.3 : Margarita in pisce inuenitur
    Item margarita in pisce inuenitur et in chonchis maris ; FIGURAFIGURA
    curiosi circa negocia seculi = pisces
    per pisces, curiosi circa negocia seculi designantur, unde Psalmo : Pisces maris qui perambulant semitas maris. FIGURAFIGURA
    beatus Franciscus = piscis
    Pisces habentes scamas et pinulas quibus aliquando se eleuant ab aqua mundi sunt ; sic qui aliquando ad hius curis se abstrahunt et corda sursum subleuant ad eterna ; sic hec margarita inuenta est in pisce, id est in beato Francisco qui eam inuenit in se ipso. FIGURAFIGURA
    mundus = mare
    Ipse enim semitas maris, id est mundi, peragrauerat negociando ; hic est enim piscis cuius FIGURAFIGURA
    penitentia = fel
    fel, id est amaritudo penitentie, multos spiritualiter illuminauit et etiam quosdam cecos ad literam ; eius iecur positum super prunas omne genus demoniorum extricauit, id est deuotio orationis eius et multos obsessos a demonibus liberauit.
    II.C.4 : Margarita perforata ponitur in medicinis (Francisci stigmata)
    Item margarita perforata ponitur in medicinis ; sunt tamen non perforate equiualentes. Quod perforatum est uidetur intus [119rb] et extra ; sic beatus Franciscus uoluit ut religio sua intus et exterius uideretur ut esset mundanorum medicina. Alie religiones sunt quasi margarite non perforate, id est clause , et equiualent aliquando ad medendum. Dominus manus uoluit habere perforatas et pedes ut eius opera tam exterius quam interius omnibus apparerent.
    II.C.5 : Margarita uirtutem habet confortandi et ualet contra omnem defectu
    Item margarita uirtutem habet confortandi et quadam sua asperitate membra a superfluis humoribus abstergit et quasi constringendo et coartando ad unum ducit, sic beatus Franciscus ; ideo religionem hanc tam asperam adinuenit ut sua asperitate omnem luxum et superfluitatem abstingeret et corda dispersa coadunaret et ad unum reduceret. Cor enim per sollicitudinem diuidetur ; unde Apostolus, Ia ad Cor. VII°, de uxorato dicit quod sollicitus est que sunt mundi, et quomodo placeat uxori et diuisus est . Non autem tantummodo sollicitudo propriorum cordium, immo etiam sollicitudo eorum que in communi possidentur, et si non tantum ; ubi autem nichil nec ut commune nec ut [119va] proprium possidetur, nulla debet esse sollicitudo et ita nulla diuisio, et ideo adunacio, et ideo beatus Franciscus ut corda ad unitatem reducerentur uoluit ut in religione quam instituit nichil neque commune neque proprium possideretur , ut fratres sui essent uere nichil habentes et tamen omnia possidentes , et ex hoc est quod corda eorum confortantur ; cor enim diuisum fragile est. Item margarita ualet contra synchopim et debilitatem et fluxum corporis uel sanguinis et contra cardiacham passionem. Hec enim perfectio paupertatis ualet contra omnem defectum ; si enim qui multa habent multis indigent, ergo qui nichil omnino habent, nichilo indigent ; unde Seneca : « Scias permultis indigere qui permulta possident » ; unde diuites eguerunt et esurierunt inquirentes autem Dominum, et non aliud, non minuentur omni bono . Hec perfecta paupertas fugat omnem tremorem cordis quia « qui non habet in mundo quod diligat, [119vb] non habet de mundo quod pertimescat », Gregorius super illud , Iob, effossus securus dormies .
    II.C.6 : Margarita sit clarior si deuoretur a columba et post tres horas de columba extrahatur
    Item margarita sit clarior si deuoretur a columba et post tres horas de columba extrahatur. Sic religio huius in simplicibus, et qui de nouo intrauerunt et eam sibi incorporauerunt clarificatur, melioratur, et crescit usque ad perfectum ut aliis luceat per exemplum. Sic ergo per margaritam formam uiuendi quam inuenit beatus Franciscus designatur ; dicitur ergo de eo : Simile est regnum celorum homini negociatori, et cetera, abiit et cetera.
    II.D : Abiit a mundo ad celum per contemplationem
    Abiit a mundo ad celum per contemplationem, ab exterioribus rediit ad interiora iuxta illud, Ysa. : Redite preuaricatores ad cor ; Eze. III° : Spiritus Domini assumpsit me et eleuauit me, et abii amarus in indignatione anime mee ; et in Ezech. III° : Ingredere et includere in medio domus tue , et infra : surge et ingredere in campum et ibi loquar tecum. Beatus Franciscus abiens ad se ipsum potuit uere dicere [120ra] : Ad me ipsum anima mea, supple : « conuersa », conturbata est . Quare conturbata ? Quia uidit quod nichil sine litigio possidebat ut dicit Dominus per Ysayam : In Egiptum descendit populus meus a principio ut colonus esset et Assur absque aliqua causa calumpniatus est eum. Per peccatum enim descendit in uallem huius miserie et dyabolus statim insurrexit contra ipsum ; similiter et mundus et uoluit sibi dominium uendicare humani cordis. Hic est homo incidit in latrones qui spoliauerunt eum . Creature enim furantur homini cor suum, Sap. XIIII° : Creature Dei in hodium facte sunt et in temptationem anime hominum et in muscipulam pedibus insipiencium ; Ysa. XVIII° : Dirupuerunt flumina, id est creature, fluentes terram eius , id est cor, quod per peccatum factum est terra. Ipsa etiam caro uult usurpare dominium. Uidet homo quod in se ipso et a se ipso calumpniam patitur per litigium atque rixam ; unde Iob VII° : Posuisti [120rb] me contrarium tibi et factus sum michimetipsi grauis . Beatus Franciscus non potest Deo esse contrarium quid et sibimet coherere. Abiit etiam ab interioribus ad exteriora, quorum sunt duo genera : amici et res ; et inuenit quod amici maximi inimici. Si enim inimicus merito reputatur qui tendit ad detrimentum corporis, maxime qui intendit ad anime detrimentum, teste Domino et propheta Michea, VII°, qui dicunt : Inimici hominis domestici eius ; unde quod dicitur Luca, XXI° : Trademini enim a parentibus et fratribus et cognatis et amicis et morte afficient ex uobis . Quod corporaliter in primitiua Ecclesia factum est, nunc spiritualiter fit. Inuenitur enim omnis proditio in eis ; unde Ie. XII° : Fratres tui et domus patris tui etiam ipsi pugnauerunt aduersum te et clamauerunt post te plena uoce, nec credas eis cum locuti fuerunt tibi bona . Transgulantur episcopi et suffocantur a suis [120va] ut non possint respirare. Reperit etiam in amicis quod desunt in necessitate ; Iob VI° : Necessarii quoque mei recesserunt a me quando essent necessarii ; Iob XIX° : Simul uenerunt latrones eius et fecerunt sibi uiam per me ad obtinendum quod uolunt et obsiderunt in giro tabernaculum meum ne quis possit eis ferre auxilium uel consilium, Fratres meos longe fecit a me et noti mei quasi alieni recesserunt a me. Item abiit ab interioribus suis ad exteriora que possidebat et uidit quod ualde sunt sumptuosa, ut dicit Ecclesiasticus, XX° : Datus insipientis non erit tibi utilis. Oculi enim ipsius septemplices sunt ; exigua enim dabit et multa improperabit . Iste insipiens mundus est qui male locat sua.
    II.E : Derelinquit omnia que habuit quia valde sumptuosa fuerunt
    Quia ergo beatus Franciscus sic abiit et sic uidit, uide est quod uendidit omnia que habuit , id est se, suos et sua, nec mirum. Tres enim cause sunt propter quas homo uendit uel derelinquit rem [120vb] suam. Una est quando res est litigiosa, nec poterit eam possidere in pace, alia est quando est sumptuosa et oportet plus ibi ponere quam possit inde accipere, tercia est quando in necessitate sua non potest se iuuare de re illa ; ideo iste beatus uendidit, id est dereliquit omnia que habuit. Sed pro hac derelictione magnam utilitatem est assecutus, ideo hanc derelictionem « uendicionem » appelauit.
    II.F : Comparauit hanc margaritam, quia vidit eam plenam pace et tranquillitate
    Sequitur : et comparauit eam, margaritam scilicet predictam, quia uidit eam plenam pace et tranquillitate. Si non uox belli in terra, ubi nichil de terra, nichil de uoce belli, Apo. VI° : Datum est tollere pacem de terra . Item uidit eam sine sumptu et multi questu : Luc. X° : Nolite portare neque sacculum, neque peram, neque calciamenta , ideo non indigent summariis, neque euectionibus. Item uidit quod in necessitate non deest, immo plenarie adest, que maior necessitas quam mors ; tunc plenarie adest hac margarita et iuuat eos et liberat qui eam sunt amplexati. Eos enim in morte sunt plus quam [121ra] fratres minores iuxta illud, Iob : Nudus egressus sum de utero matris mee et nudus reuertar illud . Ideo emit hanc preciosissimam margaritam, fratres, et si non simus tam boni negociatores ut beatus Franciscus, quilibet tamen nostrum aliquam formam uiuendi sibi eligat in qua possit saluari, et si manifeste est extra statum salutis se transferat ; si autem dubitet, omnem dubitationem amoueat et in tali statu se ponat de quo nulla sit dubitatio quin sit status salutis ut partem in lucro huius beati negociatoris habere possimus prestante Domino nostro Iehsu Christo qui uiuit in secula seculorum.