Sermon pour la fête de St François
Texte de base :
Orléans, Bibliothèque Municipale, 203, f.
113ra-121raParis, Mazarine, 1010, f. 82vb-87va
Texte établi par Emmanuelle Choiseau
Mots-clés :
Franciscus mercator | Francisci paupertas | Francisci humilitas | Francisci stigmata | Francisci predicatio | Franciscus et Oriens | Francisci uisio | Franciscus institutor trium religionum
Liste des figurae :
Christus = negociatorsaccus = indumentum pene et culpemundus = NiniueChristus = miseratormundicia carnis = albedo margarita extramundicia spiritus = albedo margarita intusmundicia interior = albedo niuispeccatum = ignismundicia exterior = candor lanebeata Uirgo = margaritabeatus Franciscus = negociatorbeatus uir = arbor transplantatapaupertas = mercesuilitas = merceshumilitas = mercespatientia = mercesprebende = mandragoredignitates = mandragoredominium = umbraignobiles = animalianobiles = uolucresprotectio = umbradampnati = bestiedemones = ferihumilitas = loricapaupertas = galeadiuicie = spinemodus uiuendi = pannisconuersatio = pannisuita mundicia = syndonmansuetudo = syndontimor Domini = funiculumbeatus Franciscus = factor pannorumad amorem Dei inflammare = coccino uestireuirtutes = ornamentauirtus = uestimentum interiushonestas = uestimentum exteriusconuersatio religiosorum = atrium interiusconuersatio secularium = atrium exteriusreligio beati Francisci = margaritareligio = semenEcclesia = ager Dominifratres minores = lapillicuriosi circa negocia seculi = piscesbeatus Franciscus = piscismundus = marepenitentia = fel
Thema
Mt. XIII° :
Simile est regnum celorum homini negociatori
querenti bonas margaritas, et inuenta una preciosa
margarita abiit et uendidit omnia que habuit et comparauit eam .
Introductio
In hiis uerbis hec consideranda occurunt
: primo, quis sit iste homo negociator ; secundo, que sit preciosa margarita ;
tertio, quid est quod dicit abiit ; quarto, quomodo uendidit omnia ; quinto quomodo comparauit eam. FIGURA
Christus
=
negociator
I :
Per hominem istum anthonomasice
Christus
Per hominem istum anthonomasice Christus, qui nouus homo uenit
in mundum et nouum
genus
negociationis exercuit, de quo : O admirabile
commercium ! Accepit enim nostram humanitatem et
largitus est nobis suam deitatem. I.A :
Accepit nostram paupertatem et nostram
infirmitatem et dedit nobis suas diuitias et suam
immortalitatem
Negociator enim dat et accipit, sed aliud dat et aliud accepit, sic Filius Dei
aliud dedit et aliud accepit. Accepit enim nostram paupertatem [113vb] et dedit nobis suas diuitias, IIa ad Cor. VIII° :
Scitis enim gratiam Domini nostri
Ihesu Christi
, quoniam propter
uos
egenus factus est cum diues esset ut illius inopia
uos
diuites essetis. Uere hec fuit gratia super gratiam. Quis
enim hoc
meruit
uel mereri potuit ut filius Dei diuicias suas daret et paupertatem nostram
acciperet ? Accepit nostram infirmitatem et dedit nobis suam immortalitatem ; unde
Psalmista, in persona totius humani generis :
Concidisti saccum meum et circondedisti me leticia.
Concidit enim saccum nostrum partem eius assumendo. FIGURA
saccus
=
indumentum pene et culpe Primus homo indutus fuit sacco, id est indumento uilissimo
composito ex duobus : ex uetustate pene et culpe. Sed filius Dei tantum uetustatem
pene accepit, hoc est partem sacci, quando
sol factus est quasi saccus cilicinus
, ut dicitur
Apo. VI°, quando sicut rex FIGURA
mundus
=
NiniueNiniue
- id est
mundi, qui grece cosmos, ab ornatu et
pulchritudine dicitur, et ideo recte per
Niniue que speciosa interpretatur
significatur - exiliuit de solio paterne glorie et induit se sacco nostre
mortalitatis [114ra] ut circundaret nos leticia, id est
gloria sue immortalitatis. Accepit langores nostros et dedit nobis sanitatem, Ysa.
LIII° :
Uere langores nostros
ipse
portauit
et sanauit
omnes
infirmitates nostras. Accepit defectus nostros ut omnimodam sufficientiam
nobis tribueret ; unde Ysa. XLIX° : FIGURA
Christus
=
miserator
Non esurient neque sicient
amplius et non percutiet eos estus et sol quia miserator eorum reget
eos
, id est Christus Filius Dei, qui non tantum fuit miserator, nostras miserias subleuando, sed etiam nostras
miserias et defectus assumendo ut non esuriremus nec sitiremus, id est
nullum defectum pateremur, sed
omnimodam
sufficientiam haberemus. Hoc genere negociationis fuit negociator Christus
Dominus, unde de eo anthonomasice potest intelligi quod dicitur :
Simile est regnum celorum homini negociatori
querenti bonas margaritas .
FIGURA
mundicia carnis
=
albedo margarita extra
FIGURA
mundicia spiritus
=
albedo margarita intus
I.B :
Inuenit unam solam preciosam margaritam, id est
beatam Uirginem
Margarita intus et extra alba est et mundiciam
exteriorem et interiorem
designat
, id est carnis et spiritus, unde Ysa. I° :
Si fuerint peccata uestra ut coccinum, quasi nix
dealbabuntur, [114rb] et si fuerint rubra uelut
uermiculus, uelut lana alba erunt .
FIGURA
mundicia interior
=
albedo niuis Per albedinem niuis, mundiciam interiorem
designat, que subito ad FIGURA
peccatum
=
igniscalorem ignis peccati
resoluitur ; FIGURA
mundicia exterior
=
candor laneper candorem lane que exterius
uestitur
mundiciam exteriorem. Has margaritas preciosas immo super omne precium in
genere humano quesiuit. FIGURA
beata Uirgo
=
margarita Sed inuenta una
preciosa margarita, quia in una sola persona ad plenum
hanc
dupplicem mundiciam adinuenit, id est in beata
Uirgine ; unde de ipsa dicit sponsus in Canticis
II°
:
Sicut lilium inter
spinas
, et cetera ; et Cant. IIII° :
Tota pulchra es amica mea,
tota pulchra
es. Ueni de Libano sponsa mea, ueni de
Libano
, hoc est de dupplici candore ; Ecclesiastico XXIIII° :
Ego quasi libanus non incisus
uaporaui humilitationem meam
, quia eius candor interior et
exterior nullam incisionem sustinuit, seu corruptionem, uel lesionem. I.C :
Abiit, in mundum ueniendo
Inuenta hac preciosa margarita abiit
, in mundum ueniendo, I.D :
Uendidit omnia que habuit, se et omnia sua nobis
dando, et nostra accipiendo
et uendidit omnia que
habuit
, se et [114va] omnia sua nobis dando, et
nostra
accipiendo, ut dictum est ; et emit illam sibi pro nobis. I.E :
Comparauit nobis hanc margaritam suo
sanguine
Hanc enim dupplicem mundiciam nobis suo
precioso sanguine comparauit ;
lauit enim nos sanguine suo
ut
super niuem dealbaremur.
FIGURA
beatus Franciscus
=
negociator
II :
Per hominem istum negociatorem possimus intelligere
beatum Franciscum
Et si
ergo per hominem negociatorem possit anthonomasice intelligi Christus, tamen per
hominem istum negociatorem possimus intelligere beatum Franciscum. II.A :
Fuit mercator pannorum corporalium, sed Dominus
fecit eum mercator pannorum spiritualium
(Franciscus mercator)
Ipse enim negociator fuit et mercator
pannorum. Sed sicut Dominus quando uocauit apostolos eis officium suum non abstulit
sed mutauit, dicens:
Faciam uos
fieri piscatores hominum
, qui ante fuerant piscium piscatores, sic
Dominus uocando ad se beatum Franciscum fecit eum uenditorem pannorum spiritualium,
qui ante fuerat uenditor pannorum corporalium et mercator. Unde recte hic homo
negociator appellatur. Dominus officium quod non sine periculo aut uix agitur ei in
salutis sue et aliorum officium commutauit.
Ezech.
XXVIII° :
In
multitudine negociationis tue repleta sunt in-[114vb]-teriora tua iniquitate
;
Ecclesiastici
XXVII° :
Sicut in medio compaginis lapidum [palus] figitur, sic inter medium
uenditionis et emptionis angustiabitur peccatis
, sicut
enim quando aliquis configitur in medio compaginis
concurrit
partes uniri altrinsecus, sic ex utraque parte emptoris scilicet et
uenditoris peccata concurrunt . Alter enim alterum intendit decipere et circumuenire
; Ezech. XXVII° :
Grecia
et
Tubal
et
Mosoc
institores tui
, id est mercatores, qui instant unus
ad uendendum et alter ad emendum.
Grecia interpretatur : « est et non » , ecce
mendacium, IIa ad Cor. I° :
Non fuit in illo est et non, sed est, id est
ueritas fuit in illo .
Tubal interpretatur : « ductus ad luctum » , ecce
simulatio ; simulat enim dolere et quasi lugere quia pro tanto
dat
et ille quia dat tantum.
Mosoc interpretatur : « captura » ; capiunt enim
homines cautelis suis, Ie. V° :
Facti sunt in populo meo, impii
insidiantes quasi aucupes laqueos ponentes et
pedicas
ad capiendos uiros .
Quia ergo hoc officium
[mercatoris] aut uix aut nunquam sine peccato exercetur, ideo Dominus beatum
Franciscum [115ra] ab hoc officio euocauit et illud in
officum salutiferum commutauit. Sic quilibet debet considerare officium quod
exercet
: si illud tale sit quod sine periculo
anime non ualeat exerceri aut uix, et tunc illud
deserat
iuxta exemplum beati Francisci, ad illud amplius non reuersurus, ut
beatus Matheus. Considerare etiam debet
quis si officium quod exercet uel status in quo est : licet tale sit quod sine
peccato exerceatur, tamen minus sit salutiferum sibi et aliis, et tunc transferat se
ad statum uel officium in quo melius et expeditius
posset
saluti proprie et aliorum deseruire, exemplo apostolorum qui, ab officio
piscationis quod sine peccato exercere poterant, ad predicationis officium
transierunt, quod sibi et aliis erat amplius profuturum. FIGURA
beatus uir
=
arbor transplantata Unde beatus uir arbori transplantate comparatur in Psalmo :
Et erit tanquam
lignum
, et cetera ; ebraica ueritas habet : Erit
tanquam lignum
transplantatum iuxta riuulos aquarum
, Ie. XVII° :
Et erit tanquam lignum
quod transplan-[115rb]-tatur
, et
cetera . Sic quilibet debet satagere ut
in bono statu sit uel bonum officium habeat et si sic adhuc in meliori et
fructuosiori transplantetur ut fructum afferat ampliorem. II.B :
Fuit negociator feruens
(Francisci paupertas, Francisci humilitas)
Beatus Fransciscus, ut dictum est, de negociatore terreno
factus est negociator celestis ; unde in eo adimpletum est quod predixerat Ysa. de
Tyro, XXIII° :
Erunt negociationes et mercedes eius
sanctificate
a
Domino, non condentur, neque reponentur quia hiis qui habitauerunt
coram Domino erit negociatio eius ut manducent in saturitatem et
uestiantur
usque ad uetustatem.
II.B.1 :
Uendidit paupertatem, vilitatem, humilitatem,
patientiam et non abscondit hec merces
Uere beati Francisci negociationes
et mercedes sunt sanctificate a
Domino, et dicit quod non condentur. Beatus enim
Franciscus
merces
suas non abscondit
ut deciperet homines, sed posuit eas in propatulo et manifesto. FIGURA
paupertas
=
merces
FIGURA
uilitas
=
merces
FIGURA
humilitas
=
merces
FIGURA
patientia
=
merces Sed quas
merces uendidit hominibus ? Eas quas primus negociator de quo locuti sumus emerat,
quia iste seruus eius erat. Christus
enim
emerat paupertatem, uilitatem, humilitatem, patientiam. Has beatus Franciscus
non posuit [115va] in abscondito, sed super candelabrum ut
ab omnibus
uiderentur
, et uisa concupiscerentur et concupita
emererent
; poterat enim dicere cum Apostolo :
Mortificationem
Domini Ihesu
in corpore nostro circumferentes
; circuntulit enim
paupertatem, uilitatem. Unde cum in deliberatione esset utrum solitariam uitam
eligeret, zelo salutis proximorum accensus, elegit inter homines degere ut eos ad
uitam consimilem et ad agendum saltem penitentiam prouocaret , et ideo prophetice
dictum est de mercedibus eius quod non condentur, id est,
non abscondentur, et dicit etiam quod non reponentur. Solent
enim reponi ut carius uendantur ut expectetur caristia ; unde Dominus tales
reprehendit per Amos, VIII° :
Quando transibit messis et uenumdabimus merces ? Et
sabbatum et aperiemus frumentum ? ; unde talibus ad litteram
imprecatur Salomon in Prou., XI° :
Qui abscondit frumenta maledicetur in populis, benedictio
autem super capita uendentium . Beatus Franciscus non abscondit
merces suas, sed quamcicius potuit [115vb] eas uenditioni
exposuit et homines ad emendum inuitauit et omnem occasionem uendendi quesiuit.
Institit enim
oportune,
importune
ut homines emerent paupertatem, uilitatem,
humilitatem
, patientiam. II.B.2 :
In quo condempnantur quamplures qui respuunt
negociari quamuis sit eis a Domino commissum
In quo
condempnantur quamplures qui respuunt negociari quamuis sit
eis
a Domino commissum et iniunctum. Quando enim alicui beneficium ecclesiasticum
confertur, maxime habens curam animarum, quid eis aliud a Domino dicitur nisi illud
:
Negociamini dum uenio
? Sed quidam,
laborem
formidantes, hoc negligunt adimplere ; alii, ad maiora aspirantes,
expectantes quousque merces
possint
carius uendere, beneficium habens curam animarum nolunt recipere. Primis
dicitur :
Quid hic statis tota
die ociosi ? Nec possunt dicere :
quia nemo nos conduxit
: immo conduxit eos
Ecclesia magnis redditibus et prouentibus, et tamen adhuc renuunt operari, unde
talibus potest dicere Ecclesia quod legimus olim dixisse Lyam
Iacob :
Ad me intrabis quia mercede conduxi te pro mandragoris filii
mei
, [116ra] sic potest dicere Ecclesia
quampluribus. FIGURA
prebende
=
mandragore
FIGURA
dignitates
=
mandragore Mandragore sunt poma pulchra et odorifera sapore insipida ; hec
sunt redditus et dignitates qui antequam habeantur, odorem et quamdam famam et
opinionem emittunt sed habita insipida reperiuntur ; unde beatus Augustinus super
locum illum dicit : « Cur ergo eas mulier tanto
tempore
concupierit ? Nescio nisi forte propter pomi raritatem et odoris iocunditatem
» . Sic est de dignitatibus et prebendis. Deberent ergo, ex quo conducti sunt,
intrare ad ecclesias suas et eas uerbo Dei
impregnare
, sed ipsi stant ociosi quamuis sint conducti. Alii autem sunt qui expectant
ut carius uendant, ad minus secundum opinionem suam, nolentes recipere parrochias
uel paruas prebendas, expectantes aliquam magnam prebendam uel etiam dignitatem et
dicunt illud, Gen.
XXXVIII°
:
Esto uidua in domo
patris tui donec et crescat
Sela
.
Sela
umbraculum aut diuisio eius interpretatur ;
ad hoc enim expectant ut crescat eorum umbraculum ut non tantum sub umbra [116rb] eorum sint homines unius parrochie, immo unius
archidiaconatus uel episcopatus ; FIGURA
dominium
=
umbrasub typo enim
umbre dominium Nabugodonosor est ostensum, Dan.
IIII° :
Uidebam et ecce arbor
in medio terre et infra subter eam habitabant
FIGURA
ignobiles
=
animalia
animalia et bestie, et
in ramis eius
FIGURA
nobiles
=
uolucres
uolucres celi
conuersabantur
; hoc est sub ditione eius erant nobiles et
ignobiles, boni et mali. Tren. IIII° :
Cui diximus
FIGURA
protectio
=
umbra
in umbra tua uiuemus in
gentibus
, id est protectione et dominio. Sed talibus accidit quod
ibidem legitur :
Ecce Sanctus
et uigil descendit de celo et ait : Succidite arborem et prescidite ramos
eius, subito enim tolluntur de medio et eiciuntur ab hominibus et
FIGURA
dampnati
=
bestie
FIGURA
demones
=
feri
cum feris et bestiis est habitatio eorum
, id est
cum demonibus et dampnatis. II.B.3 :
Ad diuersas mundi regiones transfretauit ut
merces suas vendere posset
(Francisci predicatio, Franciscus et Oriens)
Beatus
Franciscus non expectauit ut cresceret nec fuit
ignauia
ociosus, sed talenta Domini curauit multiplicare, ut ea posset reddere Domino
cum usura. Legimus de eo quod
quandoque
aliquando studebat qualiter uerbum Domini
proponeret
, ueniens [116va] ad populum totum obliuiscebatur, et
hoc etiam bene fatebatur et tunc ampliori facundia et profundiori replebatur. Fuit
ergo negociator feruens et promptus, et sicut negociatores merces suas deferunt ad
diuersas mundi partes, sic iste ad diuersas mundi regiones transfertauit ut merces
suas uendere posset, etiam cuidam regi
Sarracenorum nisi fuisset preuentus corporis incommodo. II.B.4 :
Uendidit tria genera pannorum spiritualium, id
est instituit tres ordines
(Francisci uisio, Franciscus institutor trium religionum)
Quas autem merces uendere
debebat
, ei per uisionem celitus est ostensum, quia cum deliberaret et iam
proposuisset ire in Apuliam, antequam esset
conuersus ad Dominum, dum adhuc esset mercator, ostensa est et domus sua militaribus
apparatibus plena, que consueuerat uenalium pannorum esse
cumulis
occupata, ut per hoc intelligeret quod ipse qui quondam uendiderat pannos,
a
modo uenditurus erat arma spiritualia et militaria, de quibus dicit
Apostolus, IIa ad Cor. X° :
Arma milicie nostre non sunt carnalia sed spiritualia, scilicet scuta
patientie, gladios [116vb] spiritus sunt uerba
Dei
, FIGURA
humilitas
=
loricaut
humilitatis
loricam que totum
tegit
et protegit FIGURA
paupertas
=
galeaet galeam paupertatis que
caput, id est mentem protegit et obuoluit, FIGURA
diuicie
=
spinene
spinis diuiciarum, id est sollicitudinibus, laceretur. Mercator etiam factus
pannorum spiritualium. FIGURA
modus uiuendi
=
pannis
FIGURA
conuersatio
=
pannis Pannis siue uestibus conuersatio designatur, siue modus uiuendi
qui si bonus est, ad gloriam, si autem uilis ad ignominiam. Unde ad innuendum quod
conuersatio prelatorum et clericorum debet esse gloriosior conuersationibus aliorum
, preceptum fuit ut summus sacerdos uestibus gloriosissimis uestiretur ; unde de
uestimentis Aaron dicitur Ecclesiastico, XLV° :
Sic pulchra ante ipsum non
fuerunt talia usque ad orientem. Pannos ergo spiritualiter
uendidit, id est modos uiuendi
tradidit
quibus homines spiritualiter induerentur et in conspectu Domini ornarentur ;
unde de ipso uere dicitur illud Prou. ultimo :
Syndonem fecit et uendidit et cingulum tradidit
Cananeo
.
FIGURA
uita mundicia
=
syndon
FIGURA
mansuetudo
=
syndon Per
syndonem, uite mundicia et mansuetudo designatur. Syndon pannus albus et mollis
candore [117ra] suo uite mundiciam designat et mollicie
mansuetudinem demonstrat. Sed quod quidam ea uendunt que non faciunt, ideo de isto
dicitur quod Syndonem fecit et uendidit, memor illius de quo
dicitur :
Cepit
Ihesus
facere et docere
et quia nouam formam uiuendi
tradebat, ideo in signum huius nouum habitum et in uisum sibi et fratribus
adinuenit. Et cingulum tradidit
Cananeo
, qui interpretatur « commotus », quia
eis quorum Deus corda commouerat tradidit pro zona funiculum , ut per ministerium
eius adimpleretur quod Iob predixerat fieri per Dominum in futuro, XII° :
Baltheum regum dissoluit et
precinget fune renes eorum. Iste dissoluit baltheos multorum
nobilium et litteratorum et precinxit fune renes eorum ut esset eis
pro zona funiculus
, Ysa.
III°
, et fecit nouos milites Christi, sicut nouus miles efficitur dum accingitur
gladio. FIGURA
timor Domini
=
funiculum Per funiculum stringentem uestem
corpori timor Domini figuratur sine quo defluit omnis bona conuersatio ; et quot
sunt cause [117rb] timendi Dominum, tot sunt fila quibus
contexitur iste funiculus. Dicit autem Augustinus quod « timor est fuga animi » ne
perdat quod diligit. Quatuor autem sunt diligenda ex caritate ut idem dicit : «
quod supra, quod nos, quod iuxta quod infra. » Idem autem est modus diligendi quod
nos sumus et quod iuxta nos, Domino attestante, qui dicit Leuitico, XIX° :
Diliges proximum tuum sicut te
ipsum. Sed
alius
est modus diligendi quod supra et quod infra ; et ita tres sunt modi uiuendi,
sic sunt tres fuge, id est timores. Primus est
timor quo timemus amittere quod infra nos ; secundus amittere quod sumus ;
tercius amittere quod supra nos ; timemus
amittere quod infra nos per penam ; quod nos sumus per separationem ab eo qui uere est - quod est quasi
redigi in nichilum facti -, socii eius qui non est ; timemus autem amittere quod supra nos per offensam. Sic
ergo timor iste quo ligamur triplex est ; unde Ecclesiast. IIII° :
Funiculus triplex
difficile
rumpitur
. Hunc funiculum [117va]
tradidit beatus Franciscus Chananeo ; unde potuit
dicere illud Psalmi :
Uenite
filii, audite me, timorem Domini docebo uos. O quot traxit et
extraxit mediante isto funiculo de
lacu miserie et de luto fecis
, immo de cloacca
peccatorum sicut legimus Ieremiam extractum funibus de
lacu.
FIGURA
beatus Franciscus
=
factor pannorum Fuit ergo beatus Franciscus mercator pannorum
spiritualium, et etiam factor, quibus anime fideles uestiebantur et ornabantur ;
unde in morte ipsius potuit fieri planctus consimilis planctui quod Dauid fecit Saul
dicens, II° R. I° :
Filie
Israel
flete super
Saul
qui uestiebat uos coccino in deliciis, qui prebebat ornamenta
aurea cultui uestro. Sic potuit dici animabus fidelibus ut super
beatum Franciscum plangerent, FIGURA
ad amorem Dei inflammare
=
coccino uestirequi eas uestiebat
coccino, id est eas ad amorem Dei inflammabat, et in deliciis ad differentiam temporis amoris qui replet
anxietate et angustia,
militari
et eis tribuerat FIGURA
uirtutes
=
ornamentamultiplicia et uaria
ornamenta uirtutum.
Omnes domesticos suos uestiuit dupplicibus
: FIGURA
uirtus
=
uestimentum interiusinterius uirtute, [117vb]
FIGURA
honestas
=
uestimentum exteriusexterius honestate. Et sicut mercatores
diuersa genera pannorum solent uendere, sic iste non unum solum modum bene uiuendi
docuit, immo tres. Quid est enim religio, nisi unus modus uiuendi ? Instituit enim
quasi tres ordines : fratrum minorum, uirginum sancti Damiani, et penitencium ,
quasi uendendo tria genera pannorum spiritualium, quibus homines uestirentur. De
ipso enim uere dicitur quod dictum est de Salomone,
III°
Re. VI° :
Edificauit
atrium interius tribus ordinibus lapidum politorum
; FIGURA
conuersatio religiosorum
=
atrium interiusper atrium interius
conuersatio religiosorum designatur, FIGURA
conuersatio secularium
=
atrium exteriussicut per
atrium exterius, conuersatio secularium. Iste enim
atrium interius, id est religionem, triplici norma uiuendi siue regula decorauit et
in hoc aperte potest perpendi quomodo Deus extendit manum suam in retribuendo, non
tantummodo in futuro, immo etiam in presenti. Beatus Franciscus in principio
conuersionis sue tres ruinosas ecclesias reparauit et retributum est ei a Domino
etiam in presenti ut trium religionum pater fieret et institutor , in quibus Dominus
uelut [118ra] in templo coleretur et ueneraretur. II.B.5 :
Non care uendit
Sed dicet quis : « Beatus Franciscus
nimis care uendit
, non uult dare unam tunicam de burello nisi homo dimittat quicquid habet ;
uidetur etiam acceptor esse personarum, quia diuitibus care uendit pauperibus gratis
tribuit et eis dicit :
Uenite,
emite absque argento ». Sed qui bene consideraret, facit bonum
forum, non care uendit ; dat enim pro caducis stabilia, pro momentaneis eterna, pro
minimis maxima. Scitis quod de uno regno posset homo inuestiri per unam festucam ;
sic beatus Franciscus hominibus regnum celorum uendebat, sed eos per traditionem
tunice et funis inuestiebat ; sciebat enim quod ueritas dixerat Mt. V° :
Beati pauperes spiritu,
quoniam uestrum est regnum Dei. Acceptor
personarum non fuit, quia tam diuitibus quam pauperibus regnum celorum pro
paupertate uendidit. Uere ergo fuit negociator. FIGURA
religio beati Francisci
=
margarita
II.C :
Margarita Francisci est religio
eius
II.C.1 :
Inter gemmas margarita minima
est
Quesiuit bonas margaritas ; inter gemmas margarita minima
est ; sic beatus Franciscus [118rb] inter omnes modos bene
uiuendi humiliorem quesiuit et elegit. Hec margarita similis facta est
grano synapis quod accipiens
homo seminauit in agro suo, quod minimum quidem est omnibus seminibus ; cum
autem creuit maius est omnibus et fit arbor ita ut uolucres celi ueniant et
habitant in ramis eius .
FIGURA
religio
=
semen Quelibet enim religio quoddam semen est
FIGURA
Ecclesia
=
ager Dominiquo ager Domini, id est Ecclesia,
seminetur, sed hec a principio fuit minor omnibus aliis, unde et ordo minorum
appellatur. Sed
iam
creuit in tantum ut maior omnibus aliis reputetur. Extendit enim
palmites suos usque ad
mare, immo ultra mare, et propagines suas usque ad
terminos orbis terrarum. Nulla enim hodie religio que tot fratres
habeat ut ista ; nulla enim tam fecunda in propagine, ut in ea uerificatum appareat
illud Euangelii :
Qui se
humiliauerit exaltabitur
;
Minimus enim factus est ut mille, et paruulus in gentem
robustissimam
, [118va] iuxta uaticinium
Ysa., LX°. Minimus enim, id est beatus Franciscus, qui
se
minimorum minimum reputauit non tantum modo factus
est in mille, immo in milia et milia milium ultra
numerum ab homine extimatum. Attendit enim mandata Domini, facta est quasi arena
semen suum et stirps uteri eius ut FIGURA
fratres minores
=
lapillilapilli
eius, id est maris, innumerabiles scilicet, et hoc uidetur fuisse reuelatum beato
Ihoanni, qui in Apo. VII°, emanatis diuersis
ordinibus sanctorum et designato etiam numero eorum, ad ultimum subintulit :
Post hoc
uidi
turbam magnam quam dinumerare nemo poterat ex omnibus gentibus,
tribubus et linguis
, in hoc numerum istius ultime religionis
intelligens esse innumerabilem. Sic ergo factus est iste minimus in mille, immo in
milia milium et paruulus iste in gentem robustissimam. Ipse enim paruulus fuit in
oculis suis et ideo factus est caput in tribubus Israel, id est in turmis fidelium ; potuit enim dicere
cum Apostolo
, Ia ad Tesalonic. II° :
Facti sumus paruuli in medio uestrum tanquam [118vb] si nutrix foueat filios suos. Factus est in gentem
robustissimam expugnantem non tantum carnem et sanguinem, sed etiam aerias
potestates et triumphantem de illo cui nulla
potestas super terram ualet comparari, Iob XLI°. Sic hec margarita minima
tamen in inmensum excreuit. Hanc margaritam iste beatus negociator quesiuit et
inuenit. II.C.2 :
Margarita frigida et sicca
Margarita frigida et sicca
, sic modus iste uiuendi quem inuenit beatus Franciscus frigidus in uestitu, siccus
in uictu. Scitis quod ex calore et humore omnia procreantur ; frigiditas autem et
siccitas contraria sunt procreationi et multiplicationi, sic ista duo penuria uictus
et penuria uestitus solent homines retrahere a religione ; sed hec duo, miraculose
modo, attrahunt et alliciunt ut hoc soli Domino tribuatur, sicut partus uirginis uel
senis sterilis. Quondam Ieremias, uidens homines
non esse aptos ad hanc religionem, dicebat, II° :
Prohibe pedem tuum a nuditate et guttur tuum a
siti. Sed hodie, habundante gratia saluatoris, [119ra] pedes plurimorum nuditatem amplectuntur, et guttura multorum uinum
et delicata respuunt, et
sitim
et esuriem amplectuntur. II.C.3 :
Margarita in pisce inuenitur
Item margarita in pisce inuenitur
et
in chonchis maris ; FIGURA
curiosi circa negocia seculi
=
piscesper pisces, curiosi
circa negocia seculi designantur, unde Psalmo :
Pisces maris qui perambulant semitas maris.
FIGURA
beatus Franciscus
=
piscis Pisces habentes scamas et
pinulas
quibus aliquando se eleuant ab aqua mundi sunt ; sic qui aliquando ad hius
curis se abstrahunt et corda sursum subleuant ad eterna ; sic hec margarita inuenta
est in pisce, id est in beato Francisco qui eam inuenit in se ipso. FIGURA
mundus
=
mare Ipse enim semitas maris, id est mundi,
peragrauerat negociando ; hic est enim piscis
cuius FIGURA
penitentia
=
felfel, id est amaritudo penitentie,
multos spiritualiter illuminauit et etiam quosdam cecos ad literam ; eius
iecur positum super prunas omne genus demoniorum extricauit, id est deuotio
orationis eius et multos obsessos a demonibus liberauit. II.C.4 :
Margarita perforata ponitur in
medicinis
(Francisci stigmata)
Item margarita perforata ponitur in medicinis ; sunt
tamen non perforate equiualentes. Quod perforatum est uidetur intus [119rb] et extra ; sic beatus Franciscus uoluit ut religio
sua intus et exterius uideretur ut esset mundanorum medicina. Alie religiones sunt
quasi margarite non perforate, id est clause , et equiualent aliquando ad medendum.
Dominus manus uoluit habere perforatas et pedes ut eius opera tam exterius quam
interius omnibus apparerent. II.C.5 :
Margarita uirtutem habet confortandi et ualet
contra omnem defectu
Item
margarita uirtutem habet confortandi et quadam sua asperitate membra a superfluis
humoribus abstergit et quasi constringendo et coartando ad unum ducit, sic beatus
Franciscus ; ideo religionem hanc tam asperam adinuenit ut sua asperitate omnem
luxum et superfluitatem abstingeret et corda dispersa coadunaret et ad unum
reduceret. Cor enim per sollicitudinem diuidetur ; unde Apostolus, Ia ad Cor. VII°,
de uxorato dicit quod
sollicitus est que sunt mundi, et quomodo placeat uxori et diuisus est
. Non autem tantummodo sollicitudo propriorum cordium, immo etiam
sollicitudo eorum que in communi possidentur, et si non tantum ; ubi autem nichil
nec ut commune nec ut [119va] proprium possidetur, nulla
debet esse sollicitudo et ita nulla diuisio, et ideo adunacio, et ideo beatus
Franciscus ut corda ad unitatem reducerentur uoluit ut in religione quam instituit
nichil neque commune neque proprium
possideretur
, ut fratres sui essent uere
nichil habentes et tamen omnia
possidentes
, et ex hoc est quod corda eorum confortantur ; cor enim
diuisum fragile est. Item margarita ualet contra
synchopim
et debilitatem et fluxum corporis uel sanguinis et contra cardiacham
passionem. Hec enim perfectio paupertatis ualet contra omnem defectum ; si enim qui
multa habent multis indigent, ergo qui nichil omnino habent, nichilo indigent ; unde
Seneca : « Scias permultis indigere qui permulta possident » ; unde
diuites eguerunt et esurierunt
inquirentes autem Dominum, et non aliud, non
minuentur omni bono . Hec perfecta paupertas fugat omnem tremorem
cordis quia « qui non habet in mundo quod
diligat, [119vb] non habet de mundo quod
pertimescat », Gregorius super illud , Iob,
effossus securus dormies .
II.C.6 :
Margarita sit clarior si deuoretur a columba et
post tres horas de columba extrahatur
Item margarita sit clarior si
deuoretur a columba
et
post tres horas de columba extrahatur. Sic religio huius in simplicibus, et
qui de nouo intrauerunt et eam sibi incorporauerunt clarificatur, melioratur, et
crescit usque ad perfectum ut aliis luceat per exemplum. Sic ergo per margaritam
formam uiuendi quam inuenit beatus Franciscus designatur ; dicitur ergo de eo : Simile est regnum celorum homini negociatori, et cetera, abiit
et cetera. II.D :
Abiit a mundo ad celum per
contemplationem
Abiit a mundo ad celum per contemplationem, ab exterioribus
rediit ad interiora iuxta illud, Ysa. :
Redite preuaricatores ad cor
; Eze. III° :
Spiritus Domini assumpsit me
et eleuauit me, et abii amarus in indignatione
anime
mee
; et in Ezech. III° :
Ingredere et includere in medio domus tue
, et
infra :
surge et ingredere in
campum et ibi loquar tecum. Beatus Franciscus abiens ad se ipsum
potuit uere dicere [120ra] :
Ad me ipsum anima mea, supple : «
conuersa », conturbata est . Quare conturbata ?
Quia uidit quod nichil sine litigio possidebat ut dicit Dominus per Ysayam :
In
Egiptum
descendit populus meus a principio ut colonus esset et
Assur
absque aliqua causa calumpniatus est eum. Per
peccatum enim descendit in uallem huius miserie et dyabolus statim insurrexit contra
ipsum ; similiter et mundus et uoluit sibi dominium uendicare humani cordis. Hic est homo incidit in latrones qui
spoliauerunt eum . Creature enim furantur homini cor suum, Sap. XIIII° :
Creature Dei in hodium
facte sunt et in temptationem anime hominum et in muscipulam pedibus
insipiencium
; Ysa. XVIII° :
Dirupuerunt flumina, id est creature, fluentes terram eius
, id est cor, quod per peccatum factum
est terra. Ipsa etiam caro uult usurpare dominium. Uidet homo quod in se ipso et a
se ipso calumpniam patitur per litigium atque rixam ; unde Iob VII° :
Posuisti [120rb] me contrarium tibi et factus sum michimetipsi grauis
. Beatus
Franciscus
non potest Deo esse contrarium quid et sibimet coherere. Abiit etiam ab
interioribus ad exteriora, quorum sunt duo genera : amici et res ; et inuenit quod
amici maximi inimici. Si enim inimicus merito reputatur qui tendit ad detrimentum
corporis, maxime qui intendit ad anime detrimentum, teste Domino et propheta Michea,
VII°, qui dicunt :
Inimici
hominis domestici eius
; unde quod dicitur Luca,
XXI°
:
Trademini enim a
parentibus et fratribus et cognatis et amicis et morte afficient ex
uobis
. Quod corporaliter in primitiua Ecclesia factum est, nunc
spiritualiter fit. Inuenitur enim omnis proditio in eis ; unde Ie.
XII°
:
Fratres tui et domus
patris tui etiam ipsi pugnauerunt aduersum te et clamauerunt post te plena
uoce, nec credas eis cum locuti fuerunt tibi bona . Transgulantur
episcopi et suffocantur a suis [120va] ut non possint
respirare. Reperit etiam in amicis quod desunt in necessitate ; Iob VI° :
Necessarii quoque mei
recesserunt a me
quando
essent necessarii ; Iob XIX° :
Simul uenerunt latrones eius et fecerunt sibi uiam per me ad
obtinendum quod uolunt et obsiderunt in giro tabernaculum meum ne quis
possit eis ferre auxilium uel consilium, Fratres meos longe
fecit a me et noti mei quasi alieni recesserunt a me. Item abiit ab
interioribus suis ad exteriora que possidebat et uidit quod ualde sunt sumptuosa, ut
dicit Ecclesiasticus, XX° :
Datus insipientis non erit tibi utilis. Oculi enim
ipsius septemplices sunt ; exigua enim dabit et multa improperabit
. Iste insipiens mundus est qui male locat sua. II.E :
Derelinquit omnia que habuit quia valde sumptuosa
fuerunt
Quia ergo beatus Franciscus sic abiit et sic uidit, uide
est quod uendidit omnia que habuit , id est se, suos et sua,
nec mirum. Tres enim cause sunt propter quas
homo uendit uel derelinquit rem [120vb] suam. Una est quando res est litigiosa, nec
poterit
eam possidere in pace, alia est
quando est sumptuosa et oportet plus ibi ponere quam possit inde accipere,
tercia est quando in necessitate
sua non potest se iuuare de re illa ; ideo iste beatus uendidit, id est
dereliquit omnia que habuit. Sed pro hac derelictione magnam utilitatem est
assecutus, ideo hanc derelictionem « uendicionem » appelauit. II.F :
Comparauit hanc margaritam, quia vidit eam plenam
pace et tranquillitate
Sequitur : et comparauit
eam, margaritam scilicet predictam, quia uidit eam plenam pace et
tranquillitate. Si non uox belli in terra, ubi nichil de terra, nichil de uoce
belli, Apo.
VI°
:
Datum est tollere
pacem de terra . Item uidit eam sine
sumptu et multi questu :
Luc.
X° :
Nolite portare
neque sacculum, neque peram, neque calciamenta
, ideo non indigent
summariis, neque euectionibus. Item uidit quod in necessitate non deest, immo
plenarie adest, que maior necessitas quam mors ; tunc plenarie adest hac margarita
et iuuat eos et liberat qui eam sunt amplexati. Eos enim in morte sunt plus quam
[121ra] fratres minores iuxta illud, Iob
I°
:
Nudus egressus sum de
utero matris mee et nudus reuertar
illud
. Ideo emit hanc preciosissimam margaritam, fratres, et si
non simus tam boni negociatores ut beatus Franciscus, quilibet tamen nostrum aliquam
formam uiuendi sibi eligat in qua possit saluari, et si manifeste est extra statum
salutis se transferat ; si autem dubitet, omnem dubitationem amoueat et in tali
statu se ponat de quo nulla sit dubitatio
quin
sit status
salutis
ut partem in lucro huius beati negociatoris habere possimus prestante Domino
nostro Iehsu Christo qui uiuit in secula
seculorum.