Eudes de Châteauroux, « dossier franciscain », sermo 5 (Schneyer : 720)">
<< >>

Sermon pour la fête de St François    

Texte de base : Paris, Mazarine, 1010, f. 81ra-82vbOrléans, Bibliothèque Municipale, 203, f. 110rb-113ra
Texte établi par Emmanuelle Choiseau

Mots-clés :
Francisci stigmata |   Francisci paupertas  
Pas de distinctions Pas d'exemplum Lister Figurae (22) Lister Matière biblique (4)
Lister Interprétation des noms (5) Pas de liturgie / pratique Pas de sources déclarées Lister Noms de personnes (12)
Lister Noms de lieux (7)
Plan :
synthétique
classique
pas de plan
V. interventions éditoriales (en rouge)

Liste des figurae :
  • modi uiuendi = uie dissipate
  • agricultura = uia
  • matrimonia = uia
  • milicia = uia
  • uiuere de proprio patrimonio = uia
  • mercimonia = uia
  • septem peccata contra matrimonium = septem uiros cum quibus Sarra contraxerat
  • mendacium = Grecia
  • fraus = Tubal
  • patrimonium Ecclesia = uestis Christi
  • religio = semita derelicta
  • religiosi = equus pinguis et lasciuus
  • beatus Franciscus = bonus canis
  • Christus = Ionathas
  • angustia passionis = Sene
  • redemptio nostra = fructus
  • beatus Franciscus = armiger Ionathe
  • cicatrices Francisci = scriptura
  • uia Francisci ad Deum = mare
  • beatus Franciscus = canis
  • Dominus = preda
  • beatus Franciscus = ductor

  • Thema
    Iob XXIII° : Uestigia eius secutus est pes meus, uiam eius custodiui et non declinaui ex ea, a mandatis labiorum eius non recessi et in sinu meo abscondi uerba oris eius.
    Introductio
    Hic spiritus sanctus breuiter describit uitam beati Francisci et actus, et est hoc quasi epitaphium eius. Initium uite eius innuitur ibi : uestigia ; consummatio et perseuerantia : uiam eius ; et quem modum uiuendi habuerit ibi : a mandatis.
    I : Franciscus, cupiens Dominum sequi et assequi, per vestigia eum secutus est
    Quasi ergo quesitum esset ab eo : « cuius conuersationis fuisti et qualis uite ? », respondet uestigia eius, et cetera.
    I.A : Uie, quibus obseruatis secundum Deum, posset quis ire ad Deum, dissipate sunt per peccata
    Uidens etiam multos qui se credunt sequi Dominum deuiare, cupiens eum sequi et assequi, ut certius eum sequeretur, per uestigia eum secutus est, ut eadem uia iret passu ad passum qua ille ambulauit, maxime quia uidebat impletum illud Ysa. XXXIII° : Dissipate sunt uie, cessauit transiens per semitas. Uiis istis derelictis et semitis, uestigia Domini secutus est. FIGURAFIGURA
    modi uiuendi = uie dissipate
    FIGURAFIGURA
    agricultura = uia
    FIGURAFIGURA
    matrimonia = uia
    FIGURAFIGURA
    milicia = uia
    FIGURAFIGURA
    uiuere de proprio patrimonio = uia
    FIGURAFIGURA
    mercimonia = uia
    Uie iste sunt diuersi modi uiuendi, quibus obseruatis secundum Deum, posset quis ire ad Deum, ut matrimonia, mercimonia , uiuere de proprio patrimonio, milicia, agricultura, quodlibet officium. Sed uie iste dissipate sunt per peccata.
    I.A.1 : Matrimonium
    Matrimonium enim iam, ut in pluribus pro adulterio reputatur, quia fides non seruatur nec pacta : se diligunt non secundum Deum, sed contra, neque contrahunt propter Deum ut caueant a peccato, uel ut prolem habeant ad [81rb] seruicium Dei. Thob. VI° : Ostendam tibi qui sunt quibus potest preualere demonium , scilicet in eos qui coniugia ita suscipiunt ut Deum a se et a sua mente excludant, et sue libidini ita uacent sicut equus et mulus quibus non est intellectus. In hiis potestatem habet demonium, cum dicat Apostolus, Ia ad Cor. VII° : Unusquisque autem habeat suam [uxorem] propter fornicationem ; item ad Hebr. XIII° : Honorabile connubium in omnibus et thorus inmaculatus. FIGURAFIGURA
    septem peccata contra matrimonium = septem uiros cum quibus Sarra contraxerat
    Peccatur enim contra matrimonium septem modis, qui per septem uiros, cum quibus Sarra contraxerat, designantur, Thob. III° : primo quia talis est personna que contrahere non potest, quia uotum castitatis emisit, uel quia intrauit religionem, uel sacrem ordinem suscepit ; secundo quia contrahit con tali com qua contrahere non potest, quia est cognata eius uel affinis ; tertio quia iurauit alii de contrahendo ; quarto quia contrahitur ut habeat uelamen peccati sui ; quinto propter luxuriam tantum ; sexto propter cupiditatem tantum ; septimo quia contra formam et inhibitionem Ecclesie ; unde Tho. VI° : Audiui quia tradita est uiris septem et mortui sunt, et hoc audiui quia demonium eos occidit. Similiter federa matrimonii non seruantur, Sap. XIIII° : Nuptiarum inconstantia, inordinatio, mechie et impudicitie ; iura thori non seruantur, Ie. V° : Unusquisque ad uxorem proximi sui hynniebat.
    I.A.2 : Mercimonia
    Similiter uia negociationis omnino dissipata est per mendacium, periurium et fraudem, Eze. XXVII° : Grecia et Tubal et Mosop institores tui ; FIGURAFIGURA
    mendacium = Grecia
    Grecia interpretatur : « est et non », hoc est mendacium ; FIGURAFIGURA
    fraus = Tubal
    Tubal : « ductus ad luctum », « dissimulatio » ; « malum est, malum est », [81va] dicit omnis, Prou. XX° , emptor , uel « conuersus ad uniuersa », hoc est fraus que radicatur in hoc quod considerat uniuersa que possunt accidere ; FIGURAFIGURA
    patrimonium Ecclesia = uestis Christi
    Mosoch : « captura barach » siue « calliditas decipiendi », Apo. XIII° : Datum est ne quis possit emere et uendere nisi habeat caracterem , id est peccatum. Hec sunt uenditiones et consuetudines quas uult habere dyabolus de mercimoniis nostris ; unde dicit Ps. : Quoniam non cognoui negociationem, introibo , quasi « si cognouissem et exercuissem, in regnum tuum non introirem ».
    I.A.3 : Uiuere de proprio patrimonio
    In proprio patrimonio , magna est sollicitudo et cura, alioquin homo totum amitteret. Impedimenta que occurrunt : tedia, placita, quia conatur ei quis auferre illud, aut quia non reddit quod debet.
    I.A.4 : Milicia
    Milicia iam pro rapina reputatur et infidelitate, Eze. XVII° : Qui dissoluit pactum nonquid effugiet ? Quasi « non » ; et post in eodem : Uiuo ego, quoniam iuramentum quod spreuit et fedus quod preuaricatus est ponam in caput eius. Sed dices : tenetur michi sicut et ego ei et ipse non seruat fidem michi nec ego ei fidem obseruabo, inde si recte dicas : ecce uir et uxor sibi ad paria tenentur, estne excusabilis mulier si adulteretur quia uir eius adulteratur ? Certe non. Similiter, nec hic, ad Ro. XIII° : Si autem male feceris, time. Non enim sine causa gladium portat. Dei enim minister est, uindex in iram ei qui malum agit. Sed hodie milites sunt defensores et patroni malorum, et qui Ecclesiam deberent defendere eam opprimunt et impugnant, et potest dici et milites quidam hoc fe-[81vb]-cerunt et faciunt, quatuor et adhuc sunt, quia quatuor persone sunt de propria familia Domini que pre aliis a militibus opprimuntur : uidue, orphani, clerici, religiosi. Pupillo et orphano tu eris adiutor ; Ysa. I° : Subuenite oppresso ; et in Psalmo : Nolite tangere christos meos , id est clericos et religiosos ; Zach. II° : Qui tangit uos, et cetera. Hodie condiuidunt uestem Christi, id est patrimonium, in quatuor partes, iura ecclesiarum auferendo, aut mutilando, id est diminuendo, aut que reddenda sunt non reddendo, aut bona ecclesiarum diripiendo.
    I.A.5 : Agricultura
    Uia agricultura dissipatur per inuidiam, rixam et odium. Caym odit fratrem suum, Ia Io. III° : Qui odit fratrem suum homicida est. Labori suo finem debitum non imponunt, sicut nec equus, sed expectant tantum modo uesperam : Nolite fieri sicut equus , et cetera, et nisi timerent se interficerent. FIGURAFIGURA
    religio = semita derelicta
    I.A.6 : Religio
    Semite etiam derelicte sunt per quas scilicet diuersa FIGURAFIGURA
    religiosi = equus pinguis et lasciuus
    religiosi debent incedere
    , quia nec isti, nec illi tenent ordinem suum : Filii alieni in ueterati sunt et claudicauerunt a semitis suis , hoc est per nimia habundantia diuiciarum et lasciuitatum , sicut equus pinguis et lasciuus non uult tenere semitam, sed saltat huc et illuc incrassatus est dilectus , nullo freno potest duci, nullis preceptis potest ligari.
    I.B : Franciscus uestigia Domini considerauit ut eum sine errore et fallatia sequi posset passu ad passum (Francisci stigmata, Francisci paupertas)
    Hoc considerans, FIGURAFIGURA
    beatus Franciscus = bonus canis
    beatus Franciscus omnes istas uias dereliquit et uelut bonus canis uestigia Domini considerauit ut eum sine errore et fallatia sequi posset passu ad passum, unde dicit : uestigia eius. Hoc figuratum fuit, I° Re. XIIII° : Dixit autem Ionathas ad adolescentem armigerum suum , et cetera. FIGURAFIGURA
    Christus = Ionathas
    Ionathas, Domini donatio, Filius datus est pro nobis ; Io. III° : Sic Deus [82ra] dilexit , et cetera. Iste uoluit conficere demones et ideo crucem ascendit ; unde locus quem ascendit Ionathas erat inter duos scopulos quorum uni nomen Boses, alteri Sene ; FIGURAFIGURA
    angustia passionis = Sene
    per que duo designantur angustia passionis et fructus : Sene « angustia », Boses « in ipso floruit » ; ita quod odorem horum florum senserunt qui erant in limbo ; FIGURAFIGURA
    redemptio nostra = fructus
    fructus : nostra redemptio. FIGURAFIGURA
    beatus Franciscus = armiger Ionathe
    Iste [Ionathas] dixit ad adolescentem armigerum suum , ut sequeretur eum, id est Francisco, qui respondit : Fac omnia que placent animo tuo, perge quo cupis et ero tecum ubicumque uolueris. Ascendit autem Ionathas repens pedibus et manibus et armiger post eum , quia scopuli prerupti erant et acuti in modum dentium , ut ibi dicitur ; ideo non mirum si excoriauit pedes suos et manus, unde iste armiger pedes et manus habuit plagatas in signum quod secutus erat Dominum suum pedibus et manibus, ideo uestigia cicatricum in pedibus et manibus eius apparuerunt. Sed querit Zach. XIII° : Quid sunt plage iste in manibus tuis in medio manuum tuarum ? Et dicet : Hiis plagatus sum in domo eorum qui diligebant me et sicut dicit filius [Dei] per Ysa., in manibus meis descripsi amorem tuum, ubi nos habemus muros tuos. FIGURAFIGURA
    cicatrices Francisci = scriptura
    Sic uoluit Dominus per hec signa ostendere quasi per quamdam scripturam quantum beatus Franciscus diligebat eum, ut exteriora uulnera uulnus internum caritatis demonstrarent. Dominus quinque plagas pro sustinuit et amor eius debet nostra quinque rationibus uulnerare. Prima quia fecit nos, unde improperat anime peccatrici, Deutero. XXXII° : Deum qui te genuit dereliquisti ; secunda quia multa bona fecit nobis et nutriuit nos, Eze. XVI° [82rb] : Expandi amictum in eum super te, et infra : uestiui te discoloribus, et infra : similam et mel et oleum comedisti ; tertia quia Deus expectauit nos diu ad penitentiam, ad Ro. II° : Ignoras quod paciectia Dei ad penitentiam te adducit ; quarta quia passus est pro nobis ; quinta quia promittit nobis dare uitam eternam et paratus est eam nobis dare. Hec deberent uulnerare corda nostra : due prime in manibus ne aliquid contra ipsum faciamus ; tercia et quinta in pedibus ne ab eo recedamus ; quarta in corde ne aliquid contra ipsum uelimus. Sed quid est quod uulnus lateris Domino mortuo est inflictum, nisi ad innuendum quod iam non est qui hec uulnus sentiat, unde conqueritur per Psalmum : Obliuioni datus sum tanquam mortuus a corde , et Ecclesiaste IX° : Nullus deinceps recordatus est hominis illius pauperis , et Ysa. : es saluatoris Dei tui et fortis adiutoris non est recordata. Hec uulnera sensit beatus Franciscus ut nichil contra Deum faceret nec ab eo recederet aduersitate uel prosperitate, nec etiam contra eum aliquid uellet. Iste nominatur tantum modo armiger ad innuendum quod Franciscus erat nomen suum, quia Franci assueti sunt ad ferendum arma. Iste secutus est uestigia Domini iuxta illud, Ia Petri II° : Christus passus est , et cetera ; Ecclesiastico XXIII° : Magna gloria sequi Dominum , et dicitur in Psalmo : Deus in mari uia tua. FIGURAFIGURA
    uia Francisci ad Deum = mare
    Uere uia per quam beatus Franciscus ambulauit ad Dominum mare fuit, quia per angustiam, per paupertatem, uilitatem, per uigilias ad Dominum ambulauit. FIGURAFIGURA
    beatus Franciscus = canis
    FIGURAFIGURA
    Dominus = preda
    Et sicut accidit quod quando canis inuenit feram [82va] eam insequitur et, exemplo eius, alii cum magno latratu, sic iste secutus est Dominum uelut predam suam, et exemplo eius quam plures hanc eandem predam insecuntur per spinas et tribulationes et latratu magno, et ueniunt lacerati et gaudent, FIGURAFIGURA
    beatus Franciscus = ductor
    quia ductor eorum iam tenet predam et dicunt beato Francisco illud, Num. X° : Noli inquit nos relinquere. Tu enim nosti in quibus locis per desertum castra ponere ualeamus et eris ductor noster.
    II : Franciscus perseuerauit in uia Christi
    Sequitur : uiam eius custodiui et non declinaui ex ea. In hoc perseuerantia et consummatio cursus sui. Quidam auertunt se a recta uia propter difficultatem itineris quia nimis ardua aut lapidosa, aut lutosa, aut arcta, aut propter pericula latronum uel hostium. Iste uero non diuertit nec propter asperitatem, uel profunditatem, seu altitudinem, uel etiam alia impedimenta, quia semper sentiebat odorem Christi quem sequebatur, non considerabat nisi quod per hec Christus transierat. Multi ab hac uia declinant et ab ea resiliunt, licet credant quod directa est et quod ducit ab bonum. Et deberent considerare quod si ita bene per aliam uiam itur ad Deum, stulti fuerunt qui per hanc ambulauerunt, ergo Christus et apostoli. Sunt qui, ingressi, retrocedunt propter asperitatem uie, sicut aliqui, ingressi mare, statim clamant ut educantur et non considerant quod magis grauantur in principio quam postea, sicut filii Israelis ingressi desertum in principio magnam penuriam uictualium passi sunt et nonquam postea tantam. Alii uadunt, sed tamen declinant qui uolunt sequi directiones suas. Christus autem clamat : hec est uia, ambulate in ea, ne decline-[82vb]-tis ad dexteram, rigorem Euangelii emolliendo, nec ad sinistram nimis artando. Ysa. XXXV° : Hec erit nobis directa uia , ita ut stulti non errent per eam. Hanc uiam ingressus est beatus Franciscus, in ea perseuerauit, ab ea non declinauit.
    III : Aliam regulam habere noluit nisi Euangelium et in corde eius scribit eam
    Sequitur : a mandatis labiorum eius non recessi, id est Euangelii. Aliam regulam habere noluit nisi eam quam Dominus ore proprio docuit et dictauit , Math. X° : Nolite possidere aurum, neque argentum, neque pecuniam in zonis uestris, non peram in uia, neque duas tunicas, id est duo paria uestium, neque calciamenta, neque uirgam ; in quacumque autem ciuitatem aut castellum intraueritis interrogate quis in ea dignus sit et ibi manere donec exeatis. Sequitur : Et in sinu meo abscondi uerba oris eius. Alii in membranis scribunt uerba Domini. Iste autem in corde iuxta preceptum Domini, Deuteron. VI : Audi Israel precepta uite et ea in corde tuo quasi in libro sribe. Poterat enim dicere cum Ps. : In corde meo abscondi eloquia tua ut non peccem tibi. Fratres, si uolumus habere partem in preda quam assecutus est beatus Franciscus, sequamur uestigia Domini per modulo nostro, uiam eius custodiamus et non declinemus ex ea, ut sic ad eum pertingere ualeamus, ipso prestante, qui uiuit in secula seculorum. Amen .