<<

>>

Sermon pour la fête de St François    

Texte de base : Paris, Mazarine, 1010, f. 76rb-79ra
Texte établi par Emmanuelle Choiseau

Pas de distinctions Pas d'exemplum Figurae (10) Matière biblique (5) Pas d'interprétations des noms Pas de liturgie / pratique Pas de sources déclarées Noms de personnes (23) Noms de lieux (14)

Plan : synthétique classique pas de plan V. interventions éditoriales (en rouge)

Matheo XI° : In illo tempore respondens Ihesus dixit : Confiteor tibi Pater, Domine celi et terre qui abscondisti hec a sapientibus et prudentibus et reuelasti ea paruulis. Ita, Pater, quoniam sic placitum fuit ante te . In hiis uerbis primo considerandum occurit ad que respondit Dominus Ihesus, et quare huic uerbo specialiter preponitur in illo tempore. Secundo ostenditur equalitas filii ad patrem et inequalitas creaturarum ad eumdem patrem cum dicit : Confiteor tibi Pater, Domine celi et terre. Tertio que sint illa de quibus dicit qui abscondisti hec et cetera, et quare abscondit hec a sapientibus et prudentibus et quare reuelauit ea paruulis. Quarto posuit solutionem predictarum questionum, immo solutionem solutionum et terminum omnium questionum ultra quam non potest progredi, cum dicit : Ita pater quoniam sic placitum fuit ante te. Dicit itaque : In illo tempore respondens Ihesus dixit ; ideo enim specialiter hiis uerbis preposuit in illo tempore, ad ostendendum ad que. Respondebat enim ad illas questiones, que oriebantur ex uerbis que tunc temporis dixerat, et inmediate ante. Scribitur enim inmediate ante predicta [76va] uerba : Tunc cepit exprobrare ciuitatibus, in quibus facte sunt plurime uirtutes eius, quod non egissent penitentiam, dicens : Uae tibi Corrosayn , uae tibi Bethsayda , quia si in Tyro et Sydone facte essent uirtutes que facte sunt in uobis, olim in cilicio et cinere penitentiam egissent. Uerumptamen dico uobis, Tyro et Sydoni remissius erit in die iudicii quam uobis. Et tu, Capharnaum , nonquid usque in celum exaltaberis ? Usque in infernum descendes, quia si in Sodomis facte fuissent uirtutes que facte sunt in te, forte mansissent usque in hunc diem. Uerumptamen dico uobis, quia terre Sodomorum remissius erit in die iudicii quam tibi . Et inmediate subiungitur : In illo tempore respondens Ihesus dixit, per quod exprimitur quod respondit ad que ea predixerat, uel ad questiones que oriebantur ex uerbis que dixerat. Quilibet enim audiens que dixerat et intelligens, poterat dicere in corde suo uel etiam ore - similiter et quicumque eadem uerba audit - : « Cur ergo non credituris predicauit credituros euitauit ? » Uidetur quod in hoc non fuit misericors immo crudelis, quia credituris subtraxit uerbum salutis. Non credituris autem dedit occasionem dampnationis et magis peccandi eo quod eis quos sciebat canes esse sanctum dedit, et ante eos quos sciebat porcos esse margaritas sparsit . Iterum in hoc non uidetur iustus fuisse, sed potius iniustus, cum paratis recipere uerbum Dei illud subtraxit, et renuentibus uerbum Dei et conculcantibus illud ministrauit. Iustum enim est iuxta illud prophete : Frange esurienti panem tuum, egenos uagosque induc in domum [76vb] tuam. Iustum enim uidetur esurientibus panem ministrare et non eis denegare, unde Ambrosius: « Pasce fame morientem, quem si non paueris, occidisti » ; et Ecclesiasticus IIII° : Inclina pauperi sine tristitia aurem tuam, et redde debitum. Elemosina enim debita est pauperi et egenti, et ei negare est negare debitum, quod iniustum est ; et quanto refectio spiritualis melior est refectione corporali, tanto maius peccatum est, et esset magis iniustum, denegare pereunti famem spiritualem, quam periclitanti fame corporali denegare panem corporalem. Quod autem Tirii desiderarent audire uerbum Dei et parati essent illud recipere similiter et Sidonii eum, hoc apparuit ex hoc quod parum post, predicantibus apostolis, crediderunt adeo deuoti, ut Paulum cito abeuntem omnes cum uxoribus et liberis usque ad naues prosequirentur . Cur ergo non credituris predicauit, credituros euitauit ? Ad hoc assignantur tres cause. Prima causa est diuina uoluntas, unde postmodum subiungit : Ita pater quoniam sic placitum fuit ante te ; et hanc ipse solus nouit, cuius uie sunt misericordia et ueritas . Secunda causa dicti sui : ueritas, quia de se dicit infra, XV° : Non sum missus nisi ad oues que perierant domus Israel . Proposuit enim fines Iudee non excedere, ne iustam Phariseis et sacerdotibus persecutionis occasionem daret, unde Act. XIII° : Uobis oportebat primum loqui uerbum Dei, dixit Paulus ad Iudeos, sed quoniam repulistis illud, et indignos uos iudicastis eterne uite, ecce conuertimur ad gentes. Tertia causa [77va] ex gratia meritorum ; erant enim in Corosayn qui erant uocandi et in Tyro qui non erant uocandi, qui de contemptu grauius punirentur. Quarta causa, latens, utilitas. Sicut enim Deus distulit aduentum suum in carnem ut amplius desideraretur et, amplius desideratus, adueniens carius amplecteretur, et ne, antea ueniens, contempneretur uilior reputaretur et respueretur, sic et, in presenti casu, nec potest reprehendi Dominus de crudelitate et iniustitia. Illi enim qui erant in Tyro et Sydone, predicante Domino in Galilea, sine labore et difficultate poterant ad Deum uenire et ab eo recipere uerbum uite. Si autem non uenerunt et perierunt ex defectu cibi uite, sibi imputent et negligentie sue, sicut si aliquis fame moreretur et audiret quod prope ipsum distribueretur panis : si moreretur, sibi imputandum esset, non alii deneganti sibi panem, maxime si diceret ei : « Quare questis a me panem, uade ibi et incontinenti dabitur tibi ? » Similiter non perierunt ante aduentum Christi in carnem negligentia sua uel incredulitate, perierunt quia noluerunt credere, uel quia non fecerunt, quantum in eis erat, ut crederent quod filius Dei futurus esset homo. Unde ipsi sibi fuerunt causa perditionis, non retardatio incarnationis, et possimus dicere de Tyriis et Sydonis : quod amiserunt in mora temporis, hoc, et multo amplius, recuperauerunt in habundantia exhibitionis, nec possimus dicere quod Dominus Ihesus fuerit causa propter quam tunc non crediderunt, sed ipsi fuerunt causa secundum quam tunc non crediderunt ; et sine enim presentia corporali sal-[77rb]-uatoris credere potuerunt. Unde Dominus dixit ad beatum Thomam, Iohanne XX° : Beati qui non uiderunt et crediderunt ! Ex hiis ergo apparet ad que respondit Ihesus, et quare hiis uerbis preter solitum preponitur : in illo tempore. Et subiungit : Confiteor tibi Pater, Domine celi et terre. Nota quod non dicit : « Confiteor tibi Domine, Pater celi et terre », sed dixit : Confiteor tibi Pater, Domine celi et terre, ad ostendum equalitatem Filii ad Patrem et inequalitatem creaturarum ad Deum. Eo enim quod uocat Deum « Patrem », ostendit se esse Filium Dei. Ipse non esset uerus filius Dei nec Deus pater esset uerus pater ipsius, nisi etiam ipse esset filius naturalis ipsius, eiusdem generis essentie ; nec ipse Pater esset uerus Pater ipsius, nisi esset eiusdem generis et eiusdem essentie cum Filio, nec esset uerum quod dicit Apostolus ad Ephe., III° : Huius rei gratia flecto genua mea ad patrem Domini nostri Ihesu Christi , ex quo omnis paternitas in celis et in terra nominatur . Si enim Christus esset filius Dei per adoptionem uel per gratiam tantum et Deus esset pater ipsius secundum gratiam tantum uel per adoptionem, tunc a Deo Patre non esset omnis paternitas, nec ipse primo et principaliter esset et nominaretur Pater, immo potius pater carnalis, quia pater per naturam et primo, et principaliter et magis proprie, et est et nominatur Pater, quam pater per adoptionem uel gratiam. Hec enim ab illa descendit per quandam analogiam. Pater ergo, quod Deus est Pater Filii, per essentiam generando ipsum, dando ei essentiam suam, substantiam atque genus, sed essentia eius siue genus indiuisibilis est, [77va] ergo totam ei substentiam dedit generando ipsum ; ergo generauit equalem sibi in potentia, in sapientia, in bonitatem, quia potentia eius sua essentia est, nec differunt in ipso esse et posse, esse et sapientem esse, esse et bonum esse. Restat ergo quod in hoc Christus uocat Deum patrem suum, ex hoc ostenditur equalitas eius ad patrem, hinc est quod Apostolus dicit ad Colosseum, I°, de Christo : Qui est ymago Dei inuisibilis, primogenitus omnis creature ; Hilarius autem dicit in libro De sinodis, loquens de dicto uerbo Apostoli, et exponens uerba sinodi, que talia sunt : « Si quis audiens ymaginem esse filium Dei inuisibilis », dicit : « Ymago itaque est rei ad rem coequandam coimaginata et indiscreta similitudo », et postea subiungit : « Et quia ymago est ut rei ymago sit, speciem neccesse est [ut] et naturam, et essentiam, secundum quod ymago est in se habeat auctoris »; ymago ergo dicit equalitatem ad rem cuius est ymago. Unde cum Filius sit ymago Patris de neccessitate est ei equalis ; et ideo Augustinus in libro De doctrina christiana dicit quod « in patre unitas » antequam nichil est, « in filio equalitas ». Quod autem pater carnalis non generat filium equalem sibi, hoc est quia non potest ; libenter enim generaret filium equalem sibi in potestate, in sapientia, in bonitate si posset. Ex inpotentia ergo prouenit quod non generat filium equalem sibi. Sed nulla inpotentia est in Deo. Differenti ergo modo Deus est Pater Filii et Deus est Pater noster. Unde, ad hoc designandum, dixit Dominus Magdalene, Iohanne XX° : Uade autem ad fratres meos et dic eis : ascendo ad Patrem meum et Patrem [77vb] uestrum ; meum : natura, uestrum : gratia, Deum meum sub quo homo sum et Deum uestrum : inter uos et ipsum mediator sum. Sequitur : Domine celi et terre. In hoc inequalitas creature ad creatorem ; nomine celi angeli, nomine terre homines. Dominus enim maior est seruo. Unde in Euangelio non est maior seruus Domino suo, quasi diceret, immo, e contrario, dicit Dominus est maior seruo suo. Hec duo, scilicet quod Deus est pater suus et quod Dominus celi et terre, confessus fuit primum cum dixit : Ego et pater unum sumus , secundum cum dixit : Pater maior me est. Ipse enim, in quantum homo, in medio est creaturarum. Audiant qui saluatione non natum sed creatum dicunt, quod Deum necat patrem sui, celi autem et terre Dominum. Sequitur : qui abscondisti hec a sapientibus et prudentibus et reuelasti ea paruulis. Que sint ista, superius dictum est, sed quare ea abscondit a sapientibus et prudentibus et reuelat ea paruulis ? Respondit enim in hoc tacite obiectioni, quasi quereretur que ratio, quod populus unius Dei, cultor Dei filium in carne uenientem iam obstinatus reiecit, quem gentilitas tam prona, tam uoluntaria recepit ? Quia illi sapientes prudentes se esse estimauerunt et superbi fuerunt, gentiles autem paruulos se exhibuerunt, id est humiles spiritu ; dicit Salomon : Ubi humilitas, ibi sapientia , et, ut generalius intelligamus, hic sapientes dicuntur exercitati in Scriptura sacra et exercitati in philosophia rerum naturalium, prudentes uero in moralibus eruditi, quarum pars precipua est peritia iuris. Deus autem tam ab istis quam ab illis abscondit [78ra] predicta, scilicet quare non credituris predicauit et credituros euitauit, uel ea que primo dicta sunt de equalitate Filii ad Patrem et de inequalitate creaturarum ad Deum creatorem. Ab exercitatis in sacra Scriptura Deus ita abscondit, quia immittentes Scripture et respuentes spiritum uiuificantem mento excecati sunt, quia ut dicit Apostolus, IIa ad Corinthi III° : Qui et ydoneos nos fecit ministros Noui Testamenti non littera sed spiritu : littera autem occidit, spiritus autem uiuificat. Adherentes enim litterali intelligentie et ei intendentes uelamen habent super oculos suos ; in cuius figura legitur quod Moyses uelamen posuit super faciem suam, ut non intenderent filii Israel in faciem eius, quod euacuatur. Sed obtusi sunt sensus eorum usque in hodiernum diem : id ipsum uelamen in lectione Ueteris Testamenti manet non reuelatum quoniam in Christo euacuatur. Figuris enim intenti a re oculos intellectus sui auertunt, quia figuras non accipiunt ut figuras, sed ut rem, uiam ut terminum, et ideo ultra non transeunt. Similiter philosophantes circa motus superiorum corporum et circa generationem et corruptionem rerum naturalium, circa proportiones quantitatum euanescunt in cogitationibus suis et obscuratum est insipiens cor eorum. Dicentes enim se esse sapientes stulti facti sunt, ad Romanos I° : Quia et si cognitionem Dei habent, non sicut Deum glorificant, aut gratias agunt , sed necessitati et connexioni causarum creatarum, ea que fiunt uel accidunt, attribuunt, ut pestem, famem, gladium, discordias, paces [78rb] et consimilia que potius proueniunt ex ira Dei uel misericordia, secundum merita hominum. Et ideo placandus est Deus per penitentiam, ne ista ueniant uel si iam acciderunt ut essent. Preterea omnis creatura in se tenebra est, et ideo, obscuratur intellectus conuertens se ad creaturam, econtrario illuminatur et clarificatur conuertens se ad uerum lumen quod est Deus. Et ita predicta abscunduntur a predictis, qui sapientes dicuntur et se sapientes reputant, abscunduntur etiam a prudentibus, qui sectantes moralia et iura edita ab hominibus, mandata Dei postponunt, sicut Dominus dicit in Euangelio, Matheo XV° : Irritum fecistis mandatum meum propter traditiones uestras. Unde talibus dicitur Ysaia, X° : Uae qui condunt leges iniquas et scribentes iniusticiam, scripserunt ut opprimerent in iudicio pauperes et uim facerent cause humilium populi mei. Uae eis qui condunt, id est faciunt, leges - id est iura que in se bona sunt - faciunt iniquas, eas male interpretando, in eis male iudicando, scilicet in casibus in quibus non locuntur, et scribentes rationes suas, id est ea que uocant rationes suas, iniusticiam scribunt, ea scilicet que sunt contra iusticiam, ut opprimant in iudicio pauperes, maxime scilicet qui non possunt habere aduocatos, uel pauperes in scientia. Et uim faciunt cause humilium populi mei quasi per quandam uiolentiam, causam iniustam iustificantes, et causam iustam quasi per quamdam uiolentiam esse iniustam et nequam probantes. Ab hiis absconduntur predicta eo quod, circa fraudes et uersutias [78va] occupati, ad ea que Dei sunt et ad salutem animarum spectant, intendere non ualent. Sed predicta reuelantur paruulis, paruulis cognitione, Ia ad Corinth. I° : Que stulta sunt mundi, elegit Deus ut confundat sapientes , paruulis humilitate qui non innittuntur prudentie sue, sed prudentie Dei. Hiis enim Deus reuelat predicta et alia secreta sua ; unde, in libro Sapientie, cum simplicibus est sermocinatio eius. Hoc apparuit in beato Francisco, cui Dominus multa reuelauit et maxime modum acquirendi animas Deo et quamdam artem capiendi eos et quamdam philosophiam spiritualem per hoc quod dictum est : non insipientes et ebetes proponit sapientibus et prudentibus, sed paruulos, ut probet se tumorem dampnare, non acumen ingenii. Sequitur : Ita Pater quoniam sic placitum fuit ante te. Hic respondet ad omnem questionem que circa premissa posset fieri et hoc est solutio solutionum, quasi diceret : Ita est, quia sic uoluit Deus Pater. Si autem queratur ulterius : « quare sic uoluit ? », questio ista nulla est, quia uoluntatis diuine non est causa. Ipse enim qui est causa causarum, causam non habens quia nichil est maius eo, uel prius eo, est uoluntas sua et uoluntas sua est ipse, et ideo querere causam uoluntatis diuine est querere aliquid quod sit maius Deo, Prouerb. XVI° : Uniuersa propter semetipsum operatus est Dominus , Glosa : id est sua uoluntate. Dominus respondit ad ea que sibi obici poterant. Sic in factis et dictis nostris caute nos habere debemus ut cogitemus quomodo respondere pos-[78vb]-simus ad ea que nobis possent obici, iuxta illud Abacuth II°: Super custodiam meam stabo, et figam gradum super munitionem : et contemplabor ut uideam quid dicatur michi, et quid respondeam ad arguentem me. Homines enim ualde prompti sunt et parati ad reprehendum et dicta et facta aliorum, quod ex nobismetipsis scire possimus. Et ideo dicit Ecclesiasticus : Cognosce ex teipso que sunt proximi tui. Et sicut Iudei qui non poterant Christum in opere , saltem nolebant ipsum capere in sermone, sic fere adhuc omnes faciunt. Et ideo cauti debemus esse et in factis nostris et in dictis nostris ut respondeamus in cordibus nostris ad ea que nobis possent obici. Sicut dicitur de Domino : respondens Ihesus : Confiteor tibi pater Dominus celi et terre, confitemur enim Deum esse Patrem nostrum, eum diligendo et honorando ; confitemur enim esse Dominum celi et terre, id est angelorum, hominum, siue anime et corporis nostri, eum timendo. Unde in Malachia, in principio : Filius honorat patrem, et seruus dominum suum timet : si ergo pater ego sum, ubi est honor meus ? Et si dominus ego sum, ubi est timor meus ?, dicit Dominus exercituum. Subiungitur : qui abscondisti hec a sapientibus et prudentibus et reuelasti ea paruulis. In hoc datur nobis forma ut non reuelemus secreta nostra omnibus, maxime sapientibus et prudentibus sapientia et prudentia huius mundi, ne secreta nostra denudant, ne nos fatuos reputent, ne nos uiles habeant, scientes infirma nostra, et ne nos a bono proposito impediant, et ideo dicit Ecclesiasticus, VIII° : cum extraneo [79ra] ne facias consilium : nescis enim quid pariet. Non omni homini cor tuum manifestes, ne forte inferat tibi gratiam falsam et conuicietur tibi ; Prou. XXV° : Causam tuam tracta cum amico tuo, et secretum tuum extraneo non reueles, ne forte insultet tibi cum audierit, et exprobrare non cesset . Paruulis autem, id est qui se paruulos estimant et minores nobis, ea possimus reuelare, quia non auderent predicta facere et etiam credunt se pati maiores defectus. Ad ultimum dicitur : Ita, Pater, quoniam sic placitum fuit ante te. Ita dicere debemus sic Domino, et maxime in aduersis, exemplo ipsius Iob, qui dixit : Dominus dedit, Dominus abstulit ; sicut Domino placuit, ita factum est, tunc omnia in patientia sustinebimus nec contristemur nos, cuicquid nobis acciderit. Sic omnia predicta nobis diuina gratia facere tribuat ut ei placere possumus qui uiuit in secula seculorum. Amen.